Na de val van Open VLD: oud-voorzitter Egbert Lachaert legt de vinger op de diepe wonden: “Na twee jaar hadden we Vivaldi moeten laten vallen”

“Het had écht anders kunnen lopen.” Nu de verkiezingen voorbij zijn, doet Egbert Lachaert de plakband van zijn mond. Dat zijn partij na twee jaar de Vivaldi-regering had moeten laten vallen, zegt de oud-voorzitter. Dat het merk Open VLD versleten is en dat er zelfs nood is aan een dictatoriale voorzitter. Een straffe en bijwijlen ontluisterende analyse van een partij in de touwen.

Egbert Lachaert is net terug van twee dagen Tirana, de hoofdstad van Albanië. De Oost-Vlaamse liberaal is al enkele jaren samen met een Albanese advocate die in ons land werkt. “Het was een korte trip. We zijn haar vader gaan bezoeken die intussen 85 jaar is. Tirana is een prachtige stad – ik zou het iedereen aanraden. Ook Albanië als land heeft grote stappen vooruitgezet de laatste jaren.”

Is dat niet vooral het land van de maffia?

“Dat ook. Je moet daar niet flauw over doen. Tirana doet mij meer en meer denken aan Manhattan. De gebouwen die ze daar zetten … (blaast) Maar je kan je inderdaad vragen stellen bij de financiering. Los daarvan is het echt wel een prachtige stad aan het worden. De architecten, soms ook Belgische, krijgen veel artistieke vrijheid.”

Deze week hebben we gezien dat de Albanezen ook kunnen voetballen.

“Klopt. (lacht) Ze hebben niet de beste spelers, maar ze spelen wel met het mes tussen de tanden. Ik heb daar de wedstrijd tegen Kroatië gezien op groot scherm. De beleving was geweldig. Een groot verschil met de Belgen, vind ik. Ik vind dat de beleving hier nogal mak is. Maar dat heeft wellicht te maken met de resultaten.”

Over resultaten gesproken. Is de mokerslag van 9 juni al verteerd? Uw partij is bijna van de kaart geveegd.

“Ja, want het kwam niet onverwacht voor mij. Jammer genoeg. De strategische keuze om Alexander (De Croo, red.) als enig boegbeeld uit te spelen, is fout uitgedraaid. Het heeft de mensen niet kunnen begeesteren. Het idee dat men zou beloond worden voor crisisbeleid van twee jaar geleden, is doorprikt. Wij zijn afgerekend op het gebrek aan hervormingen in het laatste anderhalf jaar.”

“Ik werd eigenlijk gedwongen te zwijgen. ‘Zet hier maar een andere zot’, zei ik aan Alexander en Vincent”

Was het ‘tout court’ niet fout om met Vivaldi van start te gaan?

“Neen. Vivaldi is ontstaan na een lange periode van instabiliteit. Een nieuwe coronacrisis loerde om de hoek. Dat was een noodregering van zeven partijen. Ik blijf achter die keuze staan. De crisissen werden ook goed aangepakt. Wij stegen trouwens in de peilingen. Maar daarna was het tijd om te hervormen, en daar is deze noodploeg niet in geslaagd. Er waren te veel verschillende partijen. (even stil) Het had écht anders kunnen lopen. We hadden toen, na twee jaar, de regering moeten laten vallen. Dat heeft op tafel gelegen, hoor. Bij de eerste pensioenhervorming bleek al dat de verschillen te groot waren. We hadden die conclusie samen met de PS kunnen trekken. Maar de meerderheid van de partijtop wou toch doorgaan.”

Is het geen ongeschreven wet dat wie de regering laat vallen, ook de verkiezingen verliest?

“Alexander heeft dat eens meegemaakt, en wellicht is dat een trauma voor hem (in 2010 trok De Croo de stekker uit de regering-Leterme, red.). Maar dat hoeft geen wetmatigheid te zijn. Als je naar de kiezer stapt omdat je het niet eens bent met elkaar, bewijs je net dat je je niet vastklampt aan je post. Op dat moment zouden we trouwens wel een bonus van goed crisisbeleid genoten hebben. In de campagne had je dan een sterk liberaal blok kunnen vormen met de MR van Bouchez. Dat zou ons in een andere en betere positie gezet hebben dan nu.”

Volgens Bouchez was Open VLD vandaag de derde partij van Vlaanderen als ze uw koers had gevolgd. De donkerblauwe koers, zeg maar. Denkt u dat ook?

“We hadden zeker beter kunnen doen. Georges-Louis weet hoe hard ik getrokken heb aan de kar. Maar op een bepaald moment ben ik de controle verloren. Ik werd minder en minder betrokken bij de beslissingen die Alexander en Vincent (Van Quickenborne, red.) in de regering namen. Het is meermaals gebeurd dat Georges-Louis mij ‘s nachts belde om te zeggen dat hij als liberaal niet akkoord kon gaan met wat Vincent op tafel legde. (windt zich op) En ik wist van niets. Op een dag heb ik in de krant moeten lezen dat de werkloosheidskassen van de vakbonden twintig miljoen extra zouden krijgen – op vraag van de PS. Toen heb ik aan Alexander en Vincent gezegd: ‘Zet hier maar een andere zot, want dit aanvaard ik geen tweede keer’.”

In juni vorig jaar nam u ontslag. Volgens Karel De Gucht is net dat een van de oorzaken van de mokerslag.

(zucht) “Uitgerekend Karel zou moeten begrijpen in welke positie ik zat. Hij heeft min of meer hetzelfde meegemaakt toen hij voorzitter was. En waarom heb ik gezwegen tot op vandaag? Omdat ik de campagne niet wou bezwaren! Dat is dus geen eerlijke kritiek. Wat had ik toen moeten doen? Mijn positie was onmogelijk geworden. Ik wou méér uitgaan van onze eigen liberale overtuiging, net zoals Georges-Louis doet. Of zoals Sammy Mahdi doet bij CD&V. En zie: dat werkt, hè. Ik had ook af en toe een rode lijn willen trekken om onze blauwe achterban te tonen dat wij vechten voor onze idealen. Maar de partijtop was doordrongen van het idee dat besturen beloond zou worden. Als ik een lijn trok, werd ik scheef bekeken omdat ik de kanseliersbonus zou hypothekeren. Ik werd eigenlijk gedwongen te zwijgen, dus ja. (stil) Vergeet niet dat ik verkozen was tot voorzitter met een blauw programma. Als je dan niet mag proberen om dat uit te voeren, dan stop je beter.”

Uw opvolging was wel één grote soep. Tot op vandaag kent amper iemand Tom Ongena.

(feller) “Maar dat kan je mij niet verwijten. Ik heb mijn ontslag gegeven op 28 juni, maar ik was bereid aan te blijven tot september, zodat er tijd was om een opvolger te zoeken. Zes dagen later kwam de partijtop al met Tom op de proppen.”

Hebt u geen fouten gemaakt?

“Ja, natuurlijk wel. Zo’n zware nederlaag is nooit de schuld van één persoon. Ik heb het onderschat wat het betekent om voorzitter te zijn van de partij die de premier levert. Het premierschap komt met een prijs.”

Was het fout om het premierschap te claimen?

“Je kan daar bedenkingen bij hebben. Daar is ook lang over gediscussieerd binnen de partij. In het begin leken we wel de goede keuze gemaakt te hebben. Het eerste anderhalf jaar stak Alexander boven de anderen uit. Maar eens de crisissen voorbij waren, hadden we naar de kiezer moeten stappen.”

“We hebben nood aan een dictatoriale voorzitter. Ook de merknaam Open VLD moet verdwijnen”

Anderzijds: had deze nederlaag echt vermeden kunnen worden? Zit het probleem niet veel dieper?

“Ik ga niet proclameren dat we 15 procent behaald zouden hebben. Maar ik denk wel dat minstens 10 procent mogelijk was. Nu zijn we gestrand op 8 procent. Wat u zegt, klopt. Er zijn dieperliggende oorzaken. Als je 25 jaar bestuurt met min of meer dezelfde mensen, dan komt daar sleet op. De kiezer heeft ook afgerekend met die mensen. Ik ben een van de weinigen die vooruit is gegaan.”

Bent u dan ook voorstander van een oppositiekuur?

“Onze partij ligt in de touwen, dus vandaag hebben wij geen rol te spelen. We moeten ook af van het imago van postjespakkers. Maar wat het uiteindelijk zal worden, zal afhangen van de nieuwe voorzitter. Als ik nog even terug mag naar uw vorige vraag: een tweede dieperliggende oorzaak is Europees. De meeste liberale leiders zijn economisch rechts en identitair links. Dat is een liberalisme dat mijlenver van de mensen staat – behalve van de bobo’s die veel centen hebben en zich niet bedreigd voelen door de multiculturele samenleving. (op dreef) Die twee gaan gewoon niet samen – vergeet het! Het is tijd dat de liberale leiders dat beseffen.”

Het is over en uit voor de liberale partij in Vlaanderen, liet Rik Van Cauwelaert vallen in ‘Terzake’.

“Dat denk ik niet. Op korte termijn wordt het moeilijk. De N-VA is immers weg met een groot deel van onze kiezers en ons programma. Maar op lange termijn kan er in Vlaanderen wél weer een liberale partij opstaan die twintig procent behaalt. Maar dan moeten we nu een breuk durven maken met het verleden. We moeten een nieuw liberaal huis opbouwen. Bouchez en de MR tonen alvast de weg. Ook de merknaam Open VLD moet verdwijnen. Die is helemaal versleten na 25 jaar bestuur.”

Zou u niet beter samensmelten met N-VA?

“Er zijn grote raakvlakken, ook met CD&V. Maar ik zie tegelijk weinig openheid om daarover te praten, ook bij ons niet. In het begin van Vivaldi hebben we enkele gesprekken gevoerd met CD&V, maar die hebben nergens toe geleid. Ook Bart De Wever heeft eens zoiets geopperd, maar ik denk niet dat hij nu nog vragende partij is. Bovendien zou een samensmelting met N-VA geen evidentie zijn. Ondanks de overeenkomsten zijn er ook grote verschillen. Het wereldbeeld, bijvoorbeeld. Wij zijn van nature veel optimistischer. Ook op ethisch vlak zijn er grote verschillen. En dan is er nog het vendelzwaaien. Wij zijn geen voorstander van een onafhankelijke Vlaamse staat. Dat is toch een cruciaal verschil. Maar goed: de vraag of wij autonoom verder kunnen, komt zeker ook op het bord van de volgende voorzitter.”

Maar u vindt van wel?

“De federale formatie wordt de lakmoesproef. Hoe dicht staat N-VA echt bij ons? Hoe belangrijk is een staatshervorming voor hen? Of primeert toch de economie? Als ik dat weet, zal ik uw vraag kunnen beantwoorden. Misschien een kleine reminder. Toen ik aantrad als voorzitter, heb ik eerst geprobeerd om de Arizona-coalitie op de been te brengen (MR, Open VLD, N-VA, CD&V, Les Engagés en Vooruit, red.). Dat is bijna exact de regering die De Wever vandaag wil vormen. Mij is het uiteindelijk niet gelukt, omdat hij de institutionele lat veel te hoog legde. Ik ben daarom heel benieuwd hoe ver hij deze keer zal gaan. Echt waar: ik hoop dat hij iets doet met deze uitslag. Hij krijgt een uitgelezen kans om centrumrechts beleid te voeren.”

Waartegen u dan oppositie moet voeren. Dat wordt toch niet evident?

“Nogmaals: vandaag liggen wij in de touwen. Maar wat de federale coalitie uiteindelijk zal worden, weet nog niemand. De Vlaamse formatie is wel vertrokken en vanuit democratisch oogpunt kan ik dat alleen maar toejuichen.”

Als ik u zo bevlogen hoor praten, dan denk ik: die man wil opnieuw voorzitter worden van zijn partij.

(lacht) “Dat is nog geen uitgemaakte zaak. We zijn met enkele mensen aan het nadenken wie de beste kandidaat zou zijn. Ik heb inderdaad een idee over de ideologische richting die we uitmoeten en ik wil sowieso een actieve rol blijven spelen, maar vraag me nog niet in welke vorm. Ik heb intussen wel 400 WhatsApps binnen van mensen die me vragen om het opnieuw te doen.”

Waarom zou u geen kandidaat zijn?

“Omdat ik ook tegenkanting voel. Enkele mensen zijn zich aan het organiseren tegen mij. Ik wil niet in dezelfde positie eindigen als vorige keer. Dat zou ook fataal zijn voor de partij. Het moet er op zijn deze keer. Het zal radicaal anders moeten. Misschien zelfs dictatoriaal. Dat klinkt wellicht raar uit de mond van een liberaal, maar we hebben nood aan een dictatoriale voorzitter. Iemand die iedereen in de pas doet lopen en niet plooit voor tegenstand van clans.”

Wacht u af wat Eva De Bleeker doet?

“Eva is een goede vriendin en wij spreken zeker met elkaar. Zij is ook iemand met een oprecht en authentiek engagement. Maar er zijn nog potentiële kandidaten. Wat ik niet wil, is een dramatische strijd met tien kandidaten. Onze partij is te kwetsbaar daarvoor. Daarom wil ik niet halsoverkop beslissen.”

Heeft De Croo nog een rol te spelen in die vernieuwde partij?

“Ik denk dat Alexander ook zelf inziet dat hij best even naar de achtergrond verdwijnt.”

Had u trouwens ook niet gesproken met vader en zoon Dedecker over de opstart van een nieuwe partij?

“Goed dat u dat vraagt, want dat wil ik wel eens rechtzetten. Op aandringen van Dimitri Dedecker hebben Eva en ik een gesprek gevoerd met hen. Zij hadden inderdaad plannen om LDD herop te starten, maar wij wilden hen ervan overtuigen om dat niet te doen. Dus no way dat wij zouden overstappen. Wij wilden vermijden dat er nóg een liberale partij zou opkomen. Dat Jean-Marie dat verhaal nadien opklopt om daar zelf beter uit te komen, kan ik alleen maar betreuren. Wat moet ik daaruit leren? Dat ik beter niet meer met hem ga spreken, zeker? Maar goed: bij deze is dat rechtgezet. Wat ik wil, is Open VLD nieuw leven inblazen. En ik ben optimistisch – echt waar. Hoe donker de nacht ook is, de zon gaat altijd weer schijnen.”