Bart Somers (Open VLD), burgemeester van Mechelen, vaart tegen de stroom in: “Iederéén moet zich aanpassen”

Met een ‘eigenzinnig’ samenlevingsmodel zet burgemeester Bart Somers Mechelen op de internationale kaart. Zelfs vanuit Amerika weerklinkt lofzang. Haast wekelijks krijgt de 52-jarige liberaal een buitenlandse journalist of beleidsmaker op de koffie. Somers vaart tegen de populaire stroom in. Ook in dit interview. “Wij reageren zo verkrampt. We zien elke verandering als een bedreiging.”

“Weet u, het mooiste wat een stad kan bereiken, is een inspiratiebron zijn voor anderen, een baken van hoop. Ik denk dat Mechelen dat vandaag is.” Bart Somers is fier op de lof voor zijn stad, van The Wall Street Journal tot The Financial Times. Hij is ook genomineerd voor de prestigieuze World Mayor Price 2016. “Dit is vooral leuk voor de inwoners. Mechelen heeft een onwaarschijnlijke metamorfose doorgemaakt. Van het Chicago aan de Dijle in de jaren negentig tot een internationaal referentiepunt. Al mogen we niet op onze lauweren rusten. Nog steeds is er armoede, criminaliteit. Ik ben de eerste om toe te geven dat Mechelen het paradijs niet is.”

Uw stad, met 85.000 inwoners waarvan een vijfde moslim, telt geen Syriëstrijders. Is dat de verdienste van het beleid?

Sommigen noemen dat toeval. En dat is deels zo. Maar het beleid speelt ook een rol.

“Wij hebben een eigenzinnig samenlevingsbeleid”, stelt u in interviews. Leg eens uit.

Iedereen moet zich aanpassen aan de diverse samenleving van de 21e eeuw. Dat is onze visie. Ons beleid is gestoeld op twee poten. Enerzijds een stevige veiligheidspoot: forse investeringen in politie, criminaliteit hard aanpakken, camerabewaking, preventie ook. Als je parken en straten aanlegt in kansarme buurten, lok je jonge gezinnen die een betaalbare woning zoeken. Die diversiteit voorkomt gettovorming. Ik wil geen monoculturele enclaves. De tweede poot sluit daarop aan: een doorgedreven inclusiebeleid. In Mechelen is er één gemeenschap, en dat is de Mechelse gemeenschap. Scholen en verenigingen moeten zélf inspanningen leveren om divers te zijn. En zij doen dat. Ook in onze aloude tradities omarmen we die diversiteit. We hebben naast twee witte reuzen nu ook een bruine en een zwarte reus. Toen het Ros Beiaard de laatste keer uitging, was dat met vier Syrische christenen erop. Als onze twee voetbalclubs roze shirts dragen op holebidag, óók de moslimvoetballers, dan geeft dat perfect de sfeer in onze stad weer.

Mist u dat in andere steden?

Heel vaak. (feller) Sommige burgemeesters zeggen: “Als jongeren naar Syrië vertrekken, dat ze zo snel mogelijk sterven.” Ik zou dat nooit uitkramen. Ik zou het als een nederlaag zien mocht iemand uit mijn stad naar Syrië gaan. Want dan zijn we niet geslaagd een kind tegen te houden. Het probleem is dat veel politici gevangen zitten in dat links-rechts-dilemma. Links vreest dat een stevig veiligheidsbeleid synoniem staat voor repressie. Rechts maakt de fout de spierballen te rollen zonder oog voor de sociale dimensie. Die twee combineren, dát is de eigenzinnige aanpak van Mechelen.

Ik heb de vluchtelingen bedankt. Zij hebben ons doen inzien dat onze angsten misplaatst waren.

U vindt dat ook Vlamingen zich moeten aanpassen. Dat discours voeren weinig politici.

(zucht) Wij reageren zo verkrampt. We zien elke verandering als een bedreiging. Wie zo redeneert, doet hetzelfde als IS. IS wil een samenleving zoals die was ten tijde van Mohammed. En elke verandering is afvalligheid. Welke groep heeft onze samenleving het meest ondersteboven geschud? De vrouwen. Zij hebben op basis van de westerse waarden een volwaardige plek geëist. Zijn we daar slechter van geworden? Neen, integendeel. Idem voor de holebi’s. Ook toen was er verkramping. Als vandaag een nieuwe groep een volwaardige plaats opeist, dan moeten we toch geen angst hebben?

Hoe ver trekt u dat door? Kan gescheiden zwemmen voor jongens en meisjes?

Neen. Mijn grens is helder: geen toegevingen op de westerse waarden, de gelijkheid man-vrouw, de scheiding kerk-staat. Ik verdedig die net. Neem nu de boerkinidiscussie. De redenering was: ‘als je anders doet dan ik, dan ben je niet vrij’. Zo start totalitair denken. Ik vond dat een onwezenlijk debat. Liesbeth Homans (N-VA) zegt eerst dat ze niet graag in bikini op het strand ligt, en een week later vraagt haar partijgenote Nadia Sminate een boerkiniverbod.

U ligt wel aan de basis van de Boerkawet.

Met een hoofddoek heb ik geen probleem, maar ik wil wel het gelaat zien van mensen. Een boerka dehumaniseert.

Moeten we onverdoofd slachten voor dieren toelaten om moslims en joden niet voor de borst te stoten?

Dierenrechten worden belangrijker. Daarom moeten we naar een verbod. Maar een samenleving mag geen dubbele standaard hanteren. Wat met foie gras? Als je geloofwaardig wil zijn, moet je ook dat aanklagen. Sommigen misbruiken echter onze waarden om anderen voor de borst te stoten. Dat is triest.

Is er een probleem met de radicale islam, zoals uw voorzitter Gwendolyn Rutten stelt?

Het wahabisme is het probleem (extremistische stroming, red). Dat vergiftigt onze samenleving. Wist u dat Saoedi-Arabië sinds de jaren zeventig meer dan zeventig miljard euro investeerde in wahabistische propaganda in Europa? Die deur moeten we sluiten. Maar om economische redenen doen we dat niet. We hebben schrik voor onze handelsrelaties. Ik vind dat we daar consequenter moeten zijn.

Ik hoop dat Johan Van Overtveldt komt. Hij zou een aanwinst zijn.

Wat moet er gebeuren?

Aanvaard niet langer inmenging van Saoedische ambassades in onze moskeeën. Leid zelf imams op. Maar ook, en vooral: versterk de tegenbeweging, want die is er. Ik denk aan imams zoals Khalid Benhaddou. Zorg ervoor dat jongeren andere literatuur kunnen raadplegen over de islam. We moeten ook kritisch zijn voor onszelf. Zijn onze politiekorpsen voldoende divers? Ik denk dat niet. Waarom is de allochtone uitval in het onderwijs groter dan in andere landen? In Mechelen werken nu dertig mensen met allochtone roots aan een concreet plan daarvoor. Dat moet leiden tot out-of-the-box-oplossingen.

Waarom durven zo weinig politici een positief verhaal brengen van integratie?

Een externe vijand is politiek aantrekkelijk. Tussen haakjes: ik vraag me soms af of al die politici die spreken over islam en integratie, de realiteit wel kennen. Maar goed, polarisatie werkt blijkbaar. Ik geloof dat ook het omgekeerde werkt. En ik zie dat in mijn stad. Toen de asielcrisis uitbrak, hebben wij zelf aan de federale overheid gevraagd om mensen te mogen opvangen. Er zou in Mechelen aanvankelijk geen opvangcentrum komen. Maar ik vond dat wij, ook door onze geschiedenis, die humanistische plicht hadden. (feller) Het Holocaustmuseum, dat is hier in de stad, hè. Wel, tweehonderd vluchtelingen hebben hier één jaar gewoond. Dat is prima verlopen. Op het einde heb ik die mensen zelfs bedankt, namens alle Mechelaars. Want zij hebben ons beter gemaakt. Zij hebben ons doen inzien dat onze angsten en vooroordelen misplaatst waren.

Wordt u nooit een naïeve dromer genoemd?

Als iemand mij softie noemt, of naïef, dan nodig ik die uit om ons veiligheidsbeleid eens onder de loep te nemen. Geen stad investeert per inwoner zoveel in politie.

“De kritiek van Hans Bonte is niet verstandig”

Wat antwoordt u als u morgen de vraag krijgt terug minister te worden?

Ik heb geleerd dat een politicus niet alleen kan beslissen over zijn plek op het speelveld. Je behoort tot een partij. Maar ik voel me goed als burgemeester, en ik hoop dat ik dit na 2018 kan blijven. Ik denk dat ik een steen aan het verleggen ben.

In 2018 krijgt u misschien concurrentie van Johan Van Overtveldt (N-VA).

Hij denkt er blijkbaar aan te verhuizen naar Mechelen. Ik zal hem van harte welkom heten. Ik hoop zelfs dat hij komt. Hij zou een aanwinst zijn.

“Deradicalisering in de gevangenissen staat nergens”, zo luidden drie gevangenisdirecteurs deze week de alarmbel. Dat klinkt verontrustend.

(knikt) Ik denk ook dat er meer moet gebeuren: meer investeringen en eindelijk werk maken van de imamopleiding. Ik ga minister Jo Vandeurzen (CD&V) hierover een vraag stellen in het parlement. Anderzijds moet je wel beseffen dat deradicalisering zelden lukt. Daarom is preventie zo belangrijk, en inzetten op een inclusieve samenleving, zoals wij doen. In Mechelen waren de jongeren niet vatbaar voor Fouad Belkacem, in Vilvoorde wel.

Hans Bonte (SP.A), burgemeester van Vilvoorde, meent dat jeugdrechters hun ogen sluiten voor radicalisering. Akkoord?

(blaast) Neen. Ik vind dat niet verstandig, die kritiek. Let op: ik ben het op veel vlakken eens met Hans. Maar ik reik liever oplossingen aan.