Voormalig minister Annemie Turtelboom herbront aan de universiteit van Yale: “Ik wou mijn vrijheid terug”

Hoe zou het nog zijn met Annemie Turtelboom (Open VLD)? Nadat ze eind april vorig jaar ontslag nam als Vlaams minister, verdween ze uit beeld. De voorbije week zat haar naam weer prominent in het nieuws, of beter: de energieheffing die naar haar genoemd is. Zijzelf verblijft tijdelijk in Amerika, ver weg van het politieke gewoel. Wij hadden een uitgebreid videogesprek met haar.

Haar vorig interview in deze krant dateert van halfweg april vorig jaar. Dat was op haar ruime kabinet in Brussel. Met haar woordvoerder vlakbij. Vandaag zwaait ze me toe vanuit haar flatje in New Haven, Connecticut. Of hoe het kan verkeren. De vrouw is niet veranderd. Haar lach is hartelijk. Ze friemelt nog even vaak in haar zwarte krullen. En zelfs voor een videogesprek draagt ze een zwarte blouse van Ann Demeulemeester. “Ik promoot hier de Belgische mode”, lacht ze.

Wat de voormalige minister in Amerika doet? Studeren en lesgeven over thema’s als migratie, klimaat en democratie. De universiteit van Yale selecteerde Turtelboom en vijftien anderen voor het prestigieuze Greenberg World Fellows Program. De deelnemers zijn van divers pluimage: politici, ondernemers, weldoeners. “Dit is een grote eer voor mij, want er waren tweeduizend kandidaten. Wellicht spelen mijn acht ministerjaren in mijn voordeel. Na mijn ontslag wou ik herbronnen. Mijn oog viel op dit programma. Dit zou me uit mijn comfortzone halen, dacht ik. En dat blijkt ook.” Turtelboom stak halfweg augustus de grote plas over en blijft er tot begin december.

Op de site staat dat de deelnemers trailblazers zijn, baanbrekers, en gedurfde stemmen in hun vak. Herkent u zich daarin?

Ik heb toch altijd geprobeerd met lef aan politiek te doen. Als minister van Migratie (van 2008 tot 2009, red) was ik zogezegd de harde tante. Maar mijn beleid van toen, met nadruk op werk en taal, is vandaag gemeengoed in Europa. Als minister van Justitie (van 2011 tot 2014, red) heb ik de grote hervorming doorgeduwd waarvan al dertig jaar sprake was. En het energieverhaal kent u.

Hebt u al iets bijgeleerd?

(enthousiast) O ja. Je intellectuele zekerheden worden voortdurend op de helling gezet. Het onderwijssysteem is heel uitdagend. Cursussen moeten vooraf ingestudeerd worden. In de lessen wordt er gedebatteerd. Dat maakt het zo boeiend. Een Libische studente Mensenrechten zei me onlangs dat dictator Khadaffi ook goede dingen verwezenlijkt heeft. Ik wist niet wat ik hoorde. En ik ben het nog steeds oneens met haar. Maar je leert wel waarom mensen anders denken. Wie niet weet of hij de volgende dag voldoende eten zal hebben om te overleven, heeft een andere kijk op democratie en mensenrechten. Ik schrok er ook van hoe meewarig men naar Europa kijkt. Die vluchtelingendeal met Turkije bijvoorbeeld, weinig mensen begrijpen dat.

U hebt een lezing over klimaat gevolgd van John Kerry, de Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken onder Obama. Hoe was dat?

Ik was onder de indruk. Kerry is intelligent, scherp en duidelijk. Laat ons Trump negeren, zei hij, steden en staten moeten zelf coalities opzetten om de klimaatverandering te bestrijden. Trump heeft de nucleaire knop in handen. Dat maakt hem gevaarlijk. Maar hij is niet op elk domein de alleenheerser.

De energieheffing? Ik heb geen zin om daarover na te denken.

Hebt u al een selfie met Leonardo Di Caprio te pakken?

(lacht) Hij was op de slotceremonie van die klimaatconferentie. Maar helaas, neen. Er zaten 2.500 mensen in die zaal. Die man wordt onder strenge beveiliging binnengebracht en weer afgevoerd. Anders had ik het wel geprobeerd. Hij ziet er goed uit, hè. (lacht) Ik moet wel zeggen: ook zijn boodschap was indrukwekkend. Hij was bijzonder hard voor de Amerikaanse politiek, en de analyse dat de klimaatverandering een sprookje is. Ik vind het knap dat een acteur dat durft zeggen.

U geeft zelf les over migratie. Gebruikt u het beleid van staatssecretaris Theo Francken (N-VA) als model?

(droog) Denk vooral niet dat iemand Theo Francken kent in Amerika. Dus neen, ik doe dat niet. Ik vertrek vanuit mijn visie en ervaringen. Een land, een continent kan migratie aan, zal migratie zelfs nodig hebben, bijvoorbeeld om de vergrijzing op te vangen. Maar dat moet gecontroleerd verlopen. Een land dat zijn grenzen niet bewaakt, krijgt gigantische problemen. Dat is wat Europa nu meemaakt. Europa is bij haar opstart vergeten haar grenzen ernstig te bewaken. Plus: de integratie moet beter. Migratie mag nooit leiden tot een gesplitste samenleving. Daarom moeten werk en taalkennis voorwaarden zijn. Pas dan kan migratie een positief verhaal worden.

Maken politici mensen bang over migratie?

Ik spreek altijd mild over mensen. Dat mis ik in België. Ik stoor mij aan de harde taal over migranten en vluchtelingen, en dan druk ik mij nog zacht uit. Over mensen spreek je met respect. Maar goed, sommige politici pompen bepaalde thema’s op uit electorale redenen.

Francken zegt dat hij de puinhopen van het verleden opkuist. Voelt u zich aangesproken?

Totaal niet. Vergelijk de cijfers van toen met die van vandaag. Het aantal asielaanvragen, het aantal regularisaties: die waren toen stukken strakker. Ik voerde een streng, maar eerlijk beleid. Wie papieren wou, moest zich integreren.

Leonardo Di Caprio ziet er goed uit, hè. Ik heb helaas geen selfie. Ook zijn boodschap was indrukwekkend.

Kan u uw studie combineren met uw mandaat in het federaal parlement?

Ik zal enkele zittingen afwezig zijn. Dat is besproken met de partij. Ik zal ook loon verliezen. Dat is niet meer dan normaal. Maar ik volg wel wat in België gebeurt, ik lees alle parlementaire documenten. Als ik in december terug kom, wil ik meteen inpikken.

Wat vond u van de Septemberverklaring van Vlaams minister-president Geert Bourgeois?

Ik heb die niet gezien. Ik volg geen parlementaire debatten online.

De energieheffing, of Turteltaks, zakt plots van 100 euro naar 9 euro. Wat vindt u daarvan?

Als ik op die vraag zou antwoorden, zou ik daarover moeten nadenken. En ik heb geen zin om daarover na te denken. Ik wil geen schoonmoeder spelen. Ik spreek uiterst zelden over departementen die ik geleid heb. Ik denk dat dat een goede regel is. Bart Tommelein (haar opvolger, red) heeft die beslissing genomen. En dat is prima. Ik heb daar verder niets op te zeggen.

Voelt dat niet wrang aan? U heb ontslag genomen omwille van die taks?

U mag blijven proberen. (lacht) Antwoorden op die vraag is commentaar geven. Dat zal ik niet doen. Ik wil in de toekomst leven. Ik heb anderhalf jaar geleden ontslag genomen als minister. Dat is het verleden.

Eén week voor uw ontslag gaf u nog een interview aan onze krant. U leek me toen zeer strijdvaardig.

(pikt in) Ik was ook strijdvaardig. Ontslag nemen speelde niet in mijn hoofd. Ik heb die beslissing pas de week nadien genomen. Van het ene moment op het andere. (zwijgt even) Plots brak er iets. De balans zat fout. Ik was te veel negatieve energie aan het verbruiken. Ik voelde dat ik dat niet meer recht kon trekken. Dan moet je een beslissing nemen. Je kan dat niet volhouden. Ik wou ook mijn vrijheid terug, mijn vrijheid van spreken. En dat voelt fantastisch aan, echt waar.

Werd dat interview niet in dank aangenomen?

Ik zei toen dat ik niet genoeg steun voelde. Wellicht vonden mijn coalitiepartners dat niet zo fijn. Maar dat was gewoon een feit. Punt. Maar ik ben niet rancuneus of bitter, absoluut niet. Mensen vinden dat soms vreemd. Maar waarom zou ik klagen? Ik heb fantastische departementen mogen leiden, ik heb een mooie familie en ik ben gezond. Het leven kan slechter zijn, hè. Veel mensen moeten zwaardere problemen overwinnen, en doen dat ook.

Bellen de ex-collega’s uit de regering nog?

Neen. Maar dat hoeft ook niet.

Hebt u geen carrièreswitch overwogen na uw ontslag?

Ik zal eerlijk zijn: ja, toch wel. Ik heb goed nagedacht. Zou ik niet beter iets anders doen? Maar dan komt de volgende vraag. Wat wil ik dan doen? Wat kan ik goed? Je moet in de eerste plaats uitgaan van je eigen sterktes. En dan kom ik telkens weer uit bij de politiek. Dat blijft voor mij het mooiste beroep.

Dus Yale is geen carrièrewending?

Neen, zeker niet. Ik vind het fijn weer te studeren en les te geven. Dat geeft mij een zuurstofboost. Ik had dat nodig. Maar dit is tijdelijk. In december keer ik terug. Ik doe nog veel te graag aan politiek.

Wat is uw rol bij de gemeenteraadsverkiezingen in Antwerpen?

Ik zal op de tweede plaats staan. Ik hoop dat mijn partij meer stemmen haalt dan vijf jaar geleden, en ik hoop natuurlijk ook zelf opnieuw verkozen te zijn.