Amerikakenner Geert Mak: “De American Dream is voorbij”

Dinsdag kiezen de Amerikanen een nieuwe president, het machtigste ambt op deze planeet. Wie wordt het: de Republikein Donald Trump of de Democraat Hillary Clinton? Vier weken lang namen wij je mee naar dat fascinerende, maar verscheurde land van Uncle Sam. Afsluiten doen we met de Nederlandse schrijver en Amerikakenner Geert Mak die de campagne op eigen wijze fileert.

De Financial Times schreef ooit: “Geert Mak is de geschiedenisleraar die we allemaal graag hadden willen hebben.” De Nederlandse schrijver, 70 in december, is een autoriteit geworden na zijn bestsellers ‘In Europa’ en ‘Reizen zonder John’. Voor die laatste reisde hij in 2010 met zijn jeep doorheen de staten van Amerika. Op zoek naar de ziel van dat machtige land dat hem al van kinds af aan fascineert. Dat hij de presidentscampagne van dichtbij volgt, ondanks het modder gooien, spreekt voor zich. “Je kan niet anders, de belangen zijn zo geweldig groot. Je hoort wel eens dat een vleugelslag van een vlinder in het Amazonewoud een storm kan veroorzaken in België of Nederland. Wel, dit is een gigantische vlinder. Deze verkiezingen overstijgen alle andere. Dat modder gooien is niet toevallig. Het vrijgeven van de gore kleedkamerpraat van Trump, dat is zorgvuldig voorbereid door het Democratische kamp. Omgekeerd hebben de Republikeinen vermoedelijk wel een hand in het nieuw leven inblazen van de emailaffaire van Clinton.”

Feiten doen er niet toe in deze campagne. Is dat nieuw?

Vergeleken met de laatste decennia is dit wel heel extreem. Men vertelt niet eens leugens, men creëert gewoon een virtuele realiteit. Media als Fox News hebben hiervoor de grondslag gelegd. Al twintig jaar vertellen die totale onzin over Hillary Clinton.

Die leugens zouden in België of Nederland toch niet passeren?

Neen, dat klopt. Maar Amerikanen zijn heel gelovige mensen, letterlijk en figuurlijk. Niet toevallig wemelt het er van de sektes. De doorsnee Amerikaan kijkt vaak alleen maar naar Fox News, reist zelden zijn staat uit en weet dus niet wat er echt gaande is in de wereld. Dat Gary Johnson (onafhankelijk presidentskandidaat, red) onlangs zei dat hij niet wist wat Aleppo is, is heel tekenend.

Trump is een gigantisch gevaar voor ons allemaal, zei u al eens. Waarom?

Je moet je even voorstellen dat die man president wordt. Een impulsieve, narcistische en instabiele figuur die met zijn handen aan de atoomknop kan. Dat op zich is al behoorlijk risicovol, maar ik vrees vooral een verzieking van het politieke en sociale klimaat in Amerika en elders.

Overschatten we de macht van een president niet? Veel hangt van zijn entourage af, toch?

Klopt, en in principe spelen de partijen een belangrijke rol daarin, maar Trump trekt zich van zijn partij niets aan. Kijk hoe wanordelijk zijn campagne verloopt. Dat zal ook zijn presidentschap zijn. Trumps’ Witte Huis zal een chaos zijn, een prooi voor buitenlandse krachten. Poetin duimt heel hard voor Trump, hij weet goed dat die makkelijk te manipuleren is. En dan zijn er nog zijn zakelijke belangen. Hij zou die wel eens durven vermengen met zijn politieke macht.

Je moet je even voorstellen dat Trump president wordt. Een impulsieve, narcistische en instabiele figuur die met zijn handen aan de atoomknop kan.

Hoe verklaart u Trumps’ succes?

Hij is de personificatie van de woede van veel Amerikanen. De American Dream is voorbij, mensen geloven niet langer dat hun kinderen het beter zullen hebben. En dat vertaalt zich in stemmen voor Trump.

De schatrijke Trump draagt wel die American Dream uit, het maken op eigen kracht. Onderschatten we dat niet als verklarende factor?

Dat zal absoluut een rol spelen. Wie in Amerika rijk is, geniet aanzien. Dat is een groot verschil met Europa. Wij geloven meer in herverdeling van de rijkdom. Wij zijn ook sneller jaloers op rijke mensen. Wat ook een rol speelt, is de zwakke positie van de vakbonden in Amerika. Vroeger, toen die sterk waren, wezen zij de mensen op hun belangen. Vandaag zie je dat bijvoorbeeld veel arbeiders Republikeins stemmen. Ze snijden hiermee in hun eigen vel, maar ze beseffen dat niet.

Regisseur Dominique Deruddere zei in deze krant dat in Los Angeles, waar hij woont, veel mensen op Clinton stemmen omdat ze Trump haten. Dat zegt toch ook veel over Clinton?

Zeker. Zij heeft het probleem dat ze tot dat establishment behoort, dat ze banden heeft met de bankenwereld, en dat tegen haar een vuile campagne gevoerd is. Ik ken niemand die zo tegen het licht gehouden is als Clinton. Maar wat is er uiteindelijk naar boven gekomen van die emailaffaire? Dat ze slordig is geweest, ja, maar verder niets. Clinton is echt wel een valabele kandidate, al vanaf haar studententijd. Ik zal je een grapje vertellen, dat heel erg de kern raakt. Bill en Hillary stoppen met hun wagen aan een tankstation, Hillary stapt uit en begint plots ontzettend vrolijk te praten met de tankbediende. Terug in de wagen vraagt Bill haar wie dat was. ‘Een oud lief van mij’, zegt ze. ‘Leuk, was je met hem doorgegaan, dan was je nu de vrouw van een tankbediende’, antwoordt Bill. ‘O neen’, zegt Hillary. ‘Dan zat niet jij, maar hij in het Witte Huis.’

Was Amerika ooit zo verscheurd als nu?

Vlak voor de burgeroorlog natuurlijk (halfweg 19e eeuw, red) en je hebt ook nadien opflakkeringen gehad, denk aan McCarthy en de jacht op de communisten in de jaren vijftig. Maar wat deze verkiezingen historisch maakt, is dat het democratische systeem zelf op de proef gesteld wordt. Trump ondermijnt de basis van de democratie, namelijk het feit dat de minderheid de uitslag van de verkiezingen respecteert. Het debat in Amerika was altijd wel hard en ruig, maar eens de stemmen geteld waren, kwam de hoffelijkheid terug. Dat is verloren gegaan, en dat heeft volgens mij te maken met de gerrymandering, voornamelijk door de Republikeinen. De voorbije acht jaar zijn de kiesdistricten zo herschikt dat een kandidaat zo goed als zeker is van zijn verkiezing. Voordien kon je je geen radicale taal permitteren omdat je ook mensen in het midden moest overtuigen. Door die herschikking hoeft dat niet meer. Dat heeft de radicalisering en de polarisering enorm beïnvloed.

In uw boek schetste u geen fraai beeld van Amerika. Is het land er beter aan toe na acht Obama-jaren?

Zeker weten. Je moet eens nagaan wat Obama aantrof toen hij president werd, een enorme crisis, geweldige overheidstekorten. Maar vandaag groeit de Amerikaanse economie weer beter dan de Europese, Obamacare geeft miljoenen Amerikanen toegang tot gezondheidszorg. Ja, je kan kritiek hebben op zijn buitenlands beleid in Syrië en Libië. Maar misschien was die politiek van terughoudendheid na Afghanistan en Irak ook niet onverstandig.

Veel van zijn beloften heeft hij niet kunnen waarmaken, de wapenwetgeving, de regularisatie van illegalen, de sluiting van Guantanamo.

En hoe komt dat? Ik vermoed dat het oordeel van toekomstige historici niet mals zal zijn voor de Republikeinse meerderheid in het Congres. Die heeft alles, maar dan ook alles geblokkeerd. Obama kon geen kant uit. Weet je, je kan eigenlijk alleen maar hopen op een overduidelijke overwinning voor Hillary, en een daarop volgende grondige bezinning van de Republikeinse partij. Er zijn genoeg verstandige Republikeinen. Goddank. Die moeten het dan maar overnemen.