Herman Van Rompuy is resoluut: “Le Pen wordt géén president”

Het zijn bange tijden voor eurobelievers met de nakende verkiezingen in Nederland, Frankrijk en dit najaar ook Duitsland. De viering van zestig jaar Verdrag van Rome op zaterdag 25 maart moet een moment van hoop worden. Herman Van Rompuy (CD&V), voormalig premier en Europees president, laat zijn licht schijnen op verleden, heden en toekomst.

Kan u ons historisch geheugen even opfrissen? Dat Verdrag van Rome, wat was dat weer?

Je moet eigenlijk terugkeren naar mei 1950, en de fameuze persconferentie van de Franse minister van Buitenlandse Zaken Robert Schuman. Dat was de eerste stap in de Europese eenmaking: de oprichting van de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal. Zes landen, Frankrijk, West-Duitsland, Italië en de Benelux, vertrouwden de bevoegdheid over die twee sectoren toe aan een supranationaal orgaan. Niet lang daarna begonnen zij ook onderhandelingen over het afschaffen van onderlinge douanetarieven en het instellen van een gemeenschappelijk buitentarief. Dat is uitgemond in het Verdrag van Rome dat in maart 1957 ondertekend werd: de oprichting van één douane-unie. Men noemde dat toen de Europese Economische Gemeenschap (EEG). Een groot deel van die onderhandelingen vond trouwens plaats in Brussel, in kasteel Hertoginnedal. Dat kwam omdat onze minister van Buitenlandse Zaken Paul-Henri Spaak de drijvende kracht was.

Zat het grootste belang niet dieperliggend? Landen economisch afhankelijk maken zodat oorlog onmogelijk wordt?

Absoluut. De EEG is in de eerste plaats een vredesproject. Waarom koos men aanvankelijk kolen en staal? Omdat die sectoren de basis vormen van de oorlogsindustrie. De Tweede Wereldoorlog, die vijftig miljoen mensen het leven kostte, was toen amper vijf jaar voorbij. Kijk: Rome was een succes, op veel vlakken. Vrede, maar ook economisch. De gouden jaren zestig kwamen niet zomaar uit de lucht gevallen: dat is dankzij die eenmaking. Het openen van grenzen creëert welvaart. Van eind jaren vijftig tot begin jaren zeventig is de welvaart in Vlaanderen verdubbeld. En dat succesverhaal zette zich voort. Na Rome begonnen de zes landen ook op politiek vlak intenser samen te werken. En dan was er de uitbreiding. Eerst in 1973 met het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Denemarken, en later in 2004 het hoogtepunt met de toetreding van tien landen, waaronder voormalige Sovjetstaten. Wie had dat ooit kunnen denken?

Met Trump is een populist erin geslaagd de macht te veroveren in een westers land. Ik ben ervan overtuigd dat hij nog vele jaren de enige zal zijn.

U was een kind van tien in 1957. Wat herinnert u zich daarvan?

Wij hadden geen televisie thuis. Mijn grootouders wel. Om de koers te tonen. Zij baatten een café uit. Ik herinner mij nieuwsuitzendingen waarin journalisten uitvoerig uitleg gaven over dat Verdrag. Dat was dominant nieuws. Men voelde aan dat er iets historisch aan het gebeuren was. Ook thuis leefde dat. Mijn vader was econoom, en zoals alle economen geloofde hij rotsvast in de schaalvoordelen van een eengemaakte markt. Ook de paters jezuïeten, bij wie ik enkele jaren later school liep, waren sterk Europees gezind. Zij probeerden ook hun leerlingen warm te maken voor Europa. Dat ging zelfs zo ver dat ze reizen organiseerden naar andere EEG-landen. Dat was voor mij de eerste keer dat ik een Italiaan of een Fransman sprak. Dat zijn momenten die bijblijven.

De sfeer over de eenmaking was toen positiever dan vandaag?

(resoluut) Ontegensprekelijk. Al die mensen hadden net een oorlog meegemaakt, hè. De eenmaking was de beste manier om een herhaling te voorkomen. Je mag ook niet vergeten dat pas met de invoering van de euro, in 1999, Europa echt ingreep op het dagelijkse leven. Voordien was het effect niet direct voelbaar. Maar de echte kentering is er pas gekomen met het uitbreken van de bankencrisis en de eurocrisis. Dan begon het euroscepticisme écht opgang te maken. Europa kwam heel dichtbij, en sommigen ervoeren dat als negatief. De tweede schok die dat negativisme versterkt heeft, was de vluchtelingencrisis van 2015.

Waar de Europese Unie gefaald heeft.

(protesteert) U weet, ik ben een genuanceerd man. Wie had die toevloed van mensen verwacht? Niemand. Dat indijken, op een humane manier, was niet eenvoudig. Het akkoord met Turkije van maart vorig jaar was een absolute noodzaak, hoe gespannen onze relatie met dat land ook is. De instroom uit Irak en Syrië is quasi stilgevallen. Dat werkt dus. Zonder dat akkoord was de politieke stabiliteit in Duitsland en bij uitbreiding in de hele Unie niet langer gewaarborgd. Dat zou pas een boost betekend hebben voor de populistische partijen. Dat de lidstaten het spreidingsplan voor vluchtelingen niet uitvoeren, is natuurlijk pijnlijk. Let op: niet alleen een land als Hongarije treft schuld, hè. Ook ons land doet niet genoeg. En vele andere. Dat tast de onderlinge solidariteit aan, ja.

Dit klinkt vandaag eigenaardig, maar de Europese eenmaking is echt een succesverhaal.

Wat als Marine Le Pen de Franse presidentsverkiezingen wint? Volgens Karel De Gucht valt de Unie dan uiteen.

Als Le Pen zou winnen, zit de Unie met een gigantisch probleem. Maar laat me duidelijk zijn: dat zal niet gebeuren. De Unie zal niet uiteenvallen. Le Pen wordt geen president. Weet u: er bestaat in Frankrijk een lange traditie van scepticisme tegenover de Unie. Had president Mitterand in 1992 niet zijn volle gewicht in de schaal geworpen, dan hadden de Fransen het Verdrag van Maastricht (de oprichting van de Europese Unie, red) nooit goedgekeurd. Anderzijds: kritiek op het functioneren van de Unie staat niet gelijk aan de wil om uit te treden. Een overweldigende meerderheid van de Fransen wil in de Unie blijven. Trouwens, de kandidaat die nu aan de leiding staat in de peilingen, Emmanuel Macron (centrumpoliticus, voormalig socialist, red), is een overtuigd Europeaan.

Zou u Macron stemmen?

Ik zou stemmen voor de kandidaat die de grootste kans heeft om Le Pen te verslaan. En dat is vandaag Macron. Ik hoop dat veel Fransen die redenering maken. (zwijgt even) Ik ben niet zo negatief gestemd, hoor. Ja, met Trump is een populist erin geslaagd de macht te veroveren in een westers land. Maar ik ben ervan overtuigd dat hij nog vele jaren de enige zal zijn. Een meerderheid van de mensen gelooft nog steeds in onze open samenleving, economie en democratie. Anderzijds: de komende vijf jaar zal Europa wel initiatief moeten nemen om haar burgers beter te beschermen tegen negatieve evoluties en dreigingen zoals illegale migratie, sociale dumping, onzekere jobs, terrorisme en belastingdumping. Gebeurt dat niet, dan zou Trump wel eens gezelschap kunnen krijgen.

Jean-Claude Juncker, de voorzitter van de Europese Commissie, gelooft dat de viering van zestig jaar Verdrag van Rome een nieuwe start kan zijn voor de EU. Gelooft u dat ook?

Dat moment op zich zal geen nieuwe start zijn. Echte beslissingen zullen pas genomen worden na de Franse en Duitse verkiezingen. Ik hoop alleen dat ze dan ook ambitieus zullen zijn. Maar die viering mag wel aangegrepen worden om de verwezenlijkingen in de verf te zetten. Dit klinkt vandaag misschien eigenaardig, maar de Europese eenmaking is echt wel een succesverhaal. Laat me dat toch even benadrukken. Mochten de founding fathers opstaan uit hun graf, ze zouden hun ogen niet geloven. Van 6 landen naar 28, van 150 miljoen inwoners naar 500 miljoen. Het communisme en het fascisme die niet meer bestaan in Europa. De verankering van de democratie. De vrede. De eengemaakte munt. Meer welvaart. Dat betekent niet dat ik mijn ogen sluit voor de problemen. Maar de Europese Unie heeft wel degelijk veel gerealiseerd.

“Liegen is van alle tijden”

U bent nu ruim twee jaar met politiek pensioen. Weet u uw dagen te vullen?

O ja. Ik heb te veel werk. Ik weiger elke dag twee tot drie toespraken. Ik moet mezelf afremmen. Ik heb het even uitgerekend: ik ga gemiddeld één keer per dag spreken.

Het politiek debat is hard geworden. Feiten doen er vaak niet toe. Zou u er zich nog thuis voelen?

Ik denk dat er ook in harde tijden plaats is voor gematigdheid. Let op: dat politici liegen, is van alle tijden. Opmerkelijk is dat die leugens nu ook geloofd worden. Dat heeft te maken met het klimaat dat geschapen wordt. De tegenstellingen, de haat zelfs, worden zo opgefokt dat een redelijk debat onmogelijk is. Ik heb vooral een probleem met de ruwe taal. Een Trump bijvoorbeeld die zegt dat zijn politieke tegenstander de gevangenis in moet, dat Mexicanen verkrachters zijn, en rechters volksverraders. (zucht diep) En als mensen zien dat hun hoogste gezagsdrager die taal hanteert, waarom zouden zij zich dan nog inhouden?