Voormalig ‘president’ van Europa Herman Van Rompuy (CD&V) messcherp voor Belgische politiek: “Gaat Vlaanderen écht wegzinken in middelmatigheid?”

SINT-GENESIUS-RODE Veel nieuws uit Europa deze week: de triomf van Boris Johnson, de zogenaamde Green Deal, de eerste stappen van Charles Michel als ‘president’. Wie beter om dat eens haarfijn te fileren dan Herman Van Rompuy, zo dachten wij. En dat blijkt ook. Meer nog: de voormalig premier richt zijn vizier uitzonderlijk nog eens op de Belgische politiek. “Bart De Wever stuurt aan op paars-groen om daarna een guerrilla te voeren.” Komen ook aan bod: de telefoon van koning Filip, de panic room in zijn woning en … size matters.

Vrijdagmorgen, half negen. Via de radio sijpelt de uitslag van de Britse stemming binnen. De automatische poort voor mij gaat open. Ik draai de oprijlaan op van de familie Van Rompuy in Sint-Genesius-Rode, een faciliteitengemeente aan de Waalse grens, bekend dankzij de broertjes Koen en Kris Wauters. Herman Van Rompuy staat mij buiten op te wachten. “Let op voor het gras, of mijn vrouw gaat boos zijn”, knipoogt hij. Zijn vrouw: dat is Geertrui Windels. Zij maakt binnen een kopje koffie klaar, steekt de kachel aan, en vertrekt weer. Van Rompuy wijst mij op een mand vol dennenappels. “Meegebracht van De Haan, waar we een vakantiehuis hebben. We verbranden die in onze kachel. Dat is de circulaire economie, hè.”

We ploffen neer in zijn bescheiden salon, omgeven door boeken. Weinig, zeg maar niets, doet vermoeden dat deze man luttele jaren geleden premier was en ‘president’ van Europa. “Ik schrik niet van de overwinning van de Conservatieven”, steekt hij van wal. “De slogan van Johnson was briljant: get Brexit done. Dit ging niet meer over pro of contra, de mensen willen ervan af. Bovendien was zijn voornaamste tegenstander, Jeremy Corbyn, ver afgedwaald van het politieke centrum. Labour heeft Johnson deze overwinning cadeau gedaan. Dat maakt me boos.”

En, zijn de mensen ervan af?

De Brexit zál plaatsvinden op 31 januari. Dus in die zin wel. Daarna moet wel een akkoord gesloten worden over de toekomstige relatie met de Europese Unie. Dat worden opnieuw moeilijke onderhandelingen.

Met mogelijk een grote economische impact op ons land?

Dat kan, maar ik wil dat toch nuanceren. Michel Barnier, die onderhandelt namens de Europese Commissie, is het gewoon om dergelijke vrijhandelsakkoorden te sluiten. Hij ként de bezorgdheden van de lidstaten. De impact zal vooral voor de Britten verregaand zijn. Zij zijn meer afhankelijk van ons dan wij van hen. Zowat 45 procent van hun export gaat naar de EU. Omgekeerd gaat 8 procent van de Belgische export naar het Verenigd Koninkrijk. (denkt na) De Brexit kón een existentiële crisis betekenen voor de Unie. Die fase is voorbij. Dit zal geen domino-effect veroorzaken.

Is dit nu definitief? Of kunnen de Britten over tien jaar opnieuw lid worden?

Dat kan in theorie, maar dat is niet aan de orde. Ik denk wel dat de jonge generatie over tien jaar zal beseffen dat de Brexit fout was en dat hun toekomst in Europa ligt. Of beter: ik hoop dat. Ik ben heel droef over het ganse Brexit-gegeven.

“Bart De Wever slaat al dagen wild om zich heen. Zijn gedrag roept vragen op, vind ik. Hij ademt machteloosheid uit.”

Quid de Schotten? Die willen in de Unie blijven, en eisen een nieuw referendum over onafhankelijkheid.

Ik stel dat ook vast. Een nieuw referendum kan alleen mits toelating van de regering in Westminster. Als ze een ongrondwettelijk referendum organiseren, dan kan de Unie een aanvraag tot lidmaatschap onmogelijk goedkeuren. Dat zou een majeure hinderpaal zijn. De Schotten moeten dat goed beseffen. Dat wordt dus niet eenvoudig.

De Europese Commissie kwam deze week naar buiten met de Green Deal. Is dat dan het goede nieuws?

Jawel. Dat is een ambitieus plan: de Unie wil tegen 2050 klimaatneutraal zijn. Ook het Europees Parlement en de Europese Raad (waarin de staats- en regeringsleiders zetelen, red.) hebben dat goedgekeurd. Die eendracht stemt mij positief. Ik heb één voorbehoud. De lidstaten moeten die doelstellingen omzetten in beleid. Élk land dus, of in het geval van een federaal land: élke deelstaat.

U doelt op Vlaanderen?

Jos Delbeke, dé expert inzake klimaatwetgeving, is terecht bijzonder boos op de Vlaamse regering omdat die haar objectieven voor 2020 niet haalt. Wij bengelen zelfs helemaal onderaan. De Unie als geheel haalt die doelstellingen wél. De plannen van de Vlaamse regering voor 2030 schieten opnieuw tekort. Wat wordt dat als de Commissie haar doelstellingen nog aanscherpt? Wat gaat Vlaanderen dan doen? Of zinken wij écht weg in de middelmatigheid? (fijntjes) Een indexsprong, dat kan, de pensioenleeftijd verhogen ook, maar moedige klimaatmaatregelen, neen, dat durft men niet. Ik begrijp dat niet.

“De Brexit kón een existentiële crisis betekenen voor de Unie. Die fase is voorbij. Dit zal geen domino-effect veroorzaken.”

Moet klimaat dé prioriteit zijn voor Europa?

Dat, én het herstel van de competitiviteit van onze bedrijven, vooral in de nieuwe economie. Dat zijn volgens mij de twee grote uitdagingen. Wist u dat geen enkel van de vijftien grootste digitale bedrijven Europees is? Dat zegt veel. We lopen achter op China en de VS. We hangen af van anderen. Europa heeft drie existentiële crisissen overleefd: de eurocrisis, de migratiecrisis en de Brexit. Nu is het tijd om vooruit te kijken.

Las u Grand Hotel Europa van de Nederlandse schrijver Ilja Leonard Pfeijffer?

Zeker. Ik heb hem onlangs ontmoet op een debat in Gent.

‘Europa is een continent in verval, dat vooral in het verleden leeft’, schrijft hij. Dat is niet om vrolijk van te worden.

Ik volg hem niet. Hij woont al te lang in Italië, en wandelt te vaak rond in Venetië, wat inderdaad een openluchtmuseum is. Ik heb hem dat ook gezegd. (op dreef) Europa bezit net een heel lévendige samenleving, dat zelfs durft te breken met haar verleden. Twee wereldoorlogen hebben dit continent verscheurd. Wij hebben een Unie opgericht om daar komaf mee te maken. De rest van de wereld is jaloers op onze welvaartstaat. Op vlak van competitiviteit hebben we wel een inhaalbeweging te maken. Dat kan alleen als de lidstaten samenwerken. Size matters. Mag ik nog even naar uw vorige vraag?

“Een telefoon van de koning? Ik heb daar geen ambitie voor en geen zin in.”

Ga u gang.

Ik zie nog een derde uitdaging, vooral voor de lidstaten dan: de groeiende ongelijkheid tegengaan. Als we dat niet ter harte nemen, dan zal onze samenleving uiteendrijven. Ook politiek. Dat is een grote bezorgdheid.

Nu we toch over literatuur bezig zijn, wat vindt u van Geert Maks’ nieuwe worp,  Grote Verwachtingen?

Die heb ik nog niet gelezen. Ik heb wel vernomen dat ik erin voor kom.

Hij was razend, zo schrijft hij, toen u verkozen werd tot voorzitter van de Europese Raad, omdat niemand wist hóe u verkozen werd, maar wel wat de diner was.

U moet alles noemen. Hij schrijft ook lovende dingen over mijn werk. (lacht)

Dat klopt. Maar toch. Die kritiek keert vaak terug, ook nu met Charles Michel (MR).

Dat is een grote misvatting. Ik heb nooit de titel van president geclaimd. Ik was voorzitter van de Raad, net zoals Michel vandaag. Dat is een belangrijke instelling, maar de voorzitter is daarom niet belangrijk. En dat is geen valse bescheidenheid. De voorzitter heeft geen macht, of toch niet als je vergelijkt met de president van Amerika. De voorzitter moet vooral een consensus onder de lidstaten nastreven.

Dat keurt toch geen achterkamerpolitiek goed?

Verloopt dat op nationaal niveau anders? Hebt u de indruk dat de regeringsvorming transparant verloopt? Ik niet. Ik zou trouwens niet weten hoe die voorzitter anders verkozen moet worden. Dat gebeurt vandaag met unanimiteit. Dat betekent dat élke lidstaat akkoord moet gaan. Dat is toch democratisch?

Dirk De Backer, uw woordvoerder van toen, zei onlangs dat u niet hield van dat leven, zeker niet van die bodyguards aan uw zijde. Is dat zo?

Zéker. Ik vond dat beklemmend. U bent daarnet door een poort gereden. Die was hier vroeger niet. U kon bij wijze van spreken ongezien mijn keuken binnen. Ik heb die poort móeten installeren. Die mannen kwamen overal mee. Ik weet: zij deden ook maar hun job. Maar ik had het daar lastig mee. Als premier kon ik wél alleen de metro nemen. Gelukkig werd na enkele maanden, én na lang aandringen, dat regime wat versoepeld. Zo kon ik op weekend en op vakantie zonder bodyguards. Ik vrees echter dat mijn opvolger die luxe niet meer heeft, na de vreselijke aanslagen in Parijs en Brussel. Politieke leiders zijn doelwitten. Beveiliging is daarom een noodzakelijk kwaad.

“Politieke leiders zijn doelwitten. Beveiliging is daarom een noodzakelijk kwaad.”

Had u hier thuis ook geen war room?

Een panic room. Dat is een superbeveiligde kamer, met aparte telefoonlijnen, die in het interieur verwerkt is, zodat die niet opvalt. Die is hier nog steeds. Dát vond ik wel nodig. Die Deense cartoonist (Kurt Westergaard, red.) heeft zijn leven te danken aan zijn panic room.

Iets anders. Kreeg u nog geen telefoon van koning Filip?

(verrast) Neen. Waarom zou ik?

Dit land kan wel wat rustige vastheid gebruiken.

Ik heb niet het monopolie op dat etiket, hoor. Andere politici zijn daar ook toe in staat. Denken dat één man dit kan oplossen, zou trouwens fout zijn.

Is mijn suggestie zo gek? Koning Albert riep ook ooit Wilfried Martens terug uit zijn pensioen.

Dat weet ik. Ik ben toen premier geworden, ik kon geen neen meer zeggen. Maar laat me duidelijk zijn: ik heb daar geen ambitie voor en geen zin in. Die pagina is omgedraaid.

De koning heeft nu Joachim Coens (CD&V) en Georges-Louis Bouchez (MR) het veld ingestuurd. Had dat niet Bart De Wever (N-VA) moeten zijn?

Die vraag is aan de koning. Ik ga die niet beantwoorden. (zwijgt even) Ik zie wel dat Bart De Wever al dagen wild om zich heen slaat. Zijn gedrag roept vragen op, vind ik. Hij ademt machteloosheid uit. Ik denk dat hij de uitslag van de verkiezingen nog niet verteerd heeft.

Wil N-VA besturen, denkt u?

Ik denk van niet, neen. Ik denk dat De Wever aanstuurt op paars-groen. Daarna kan hij vanuit de Vlaamse regering een guerrilla voeren tegen de federale regering. De andere leden van de Vlaamse regering (Open VLD en CD&V, red.) gaan echter niet mogen toelaten daarin meegesleurd te worden. On verra.

Waar gaat deze crisis heen? Nieuwe verkiezingen?

Dat hoeft niet zo te zijn. Er ís een meerderheid van socialisten, liberalen en groenen. Die heeft weliswaar amper één zetel op overschot, maar dat had de Vlaamse regering-Van den Brande I ook, en die heeft vier jaar bestuurd.

Paars-groen moet voor u een nachtmerrie opwekken. De periode als oppositieleider tegen Verhofstadt was niet de mooiste van uw leven.

(knikt) Maar ook niet de mooiste van dit land. U moet die begrotingen eens nakijken. De regering-Dehaene, waarin ik minister van Begroting was, is geëindigd met een primair overschot van meer dan zes procent. De paars-groene regering heeft dat voor een deel opgesoupeerd. Het bindmiddel van die regering was het uitdelen van cadeautjes aan elkaar. We voelen nog steeds de gevolgen. Ik mag hopen dat dat niet opnieuw het plan wordt.

Een bindmiddel zou wel eens de ethische thema’s kunnen zijn, zoals de uitbreiding van abortus en euthanasie.

Ik stel dat ook vast. Ik ben het niet eens met die voorstellen, net zoals velen in mijn partij. Ik kan me daarom niet inbeelden dat mijn partij zou deelnemen aan een regering die met gekruiste armen toeziet op deze maatregelen.

U vindt niet dat uw partij paars-groen moet versterken?

(droog) Ik ga geen adviezen geven. Ik heb me voorgenomen zo weinig mogelijk te zeggen over mijn partij. Dat is beter voor iedereen.

Wat vindt u van de nieuwe voorzitter, Joachim Coens? Oude wijn in nieuwe zakken, zo luidt de kritiek.

U mag blijven proberen. (lacht)

U hebt zijn vader goed gekend, Daniël Coens. Klopt het dat u hem gevraagd hebt af te treden als minister na Zwarte Zondag?

(zucht) Ik was voorzitter en wou inderdaad vernieuwen. Dat moest ook na die nederlaag. Daniël wist dat ook. Maar dat gebeurde niet hardhandig, zoals sommige berichten vandaag doen uitschijnen. Ik kan u vertellen dat Daniël mij vlak nadien geholpen heeft aan een meerderheid op het partijbestuur voor de verdeling van de ministerposten in de Vlaamse regering. Ik ga die belangeloze geste nooit vergeten. (even moeilijk) Net zoals mijn laatste bezoek aan hem in het ziekenhuis. Die gang, die kamer, ik zie hem nog liggen. Dat was heel moeilijk. (Coens stierf in februari 1992 na een ziekte, red.).

U vult uw dagen met lezingen, van de abdij van Zevenkerken tot de universiteit van Gent. Wat drijft u eigenlijk? Ik kan me niet voorstellen dat de monniken met grote cheques staan zwaaien?

Ik doe het soms voor minder dan een fles wijn. (lacht) Ik doe dit graag: dat is de voornaamste reden. Ik krijg nog steeds dagelijks één à twee aanvragen. Ouderwets plichtsgevoel speelt ook mee. Een goede boodschap verspreiden, waarom zou ik dat niet doen?