Vlaams minister-president Jan Jambon over de verrijzenis van zijn regering: “Het heeft aan een zijden draadje gehangen”

De ene vindt hem ‘sterke Jan’, de andere ‘slappe Jan’. Zelf haalt hij de schouders op over zijn imago. Vlaams minister-president Jan Jambon is vooral blij dat zijn regering weer ‘alive and kicking’ is. De N-VA-er hoopt nu zonder nieuwe kleerscheuren de finish te halen. Wij hebben een pittig gesprek over geslepen messen, Europese ambities, religieuze bemoeienissen en … ’dinges’.

Het is een ontspannen Jan Jambon die spreekt. De Vlaamse nummer één heeft genoten van een weekje vakantie in de Zwitserse bergen. Hij werd daarbij vergezeld van zijn vrouw, twee van zijn kinderen en een kleinkind. “Het doet deugd om eens tijd te hebben voor mijn gezin”, zegt hij. “Al heb ik niet mee geskied, moet ik toegeven. Ik durf het niet meer. Ik sta verkrampt op de latten. Ik heb vooral de logistiek gedaan. (glimlacht) Ik ben meer een zonneklopper. Voor mij kan het niet warm genoeg zijn. In de krokusvakantie zouden we daarom naar Spanje reizen, maar dat is niet kunnen doorgaan om de welgekende reden.”

De stikstofcrisis. Was u niet bang dat deze keer Ventilus roet in het eten zou gooien?

“Neen. Ventilus heeft meer buzz veroorzaakt in de pers dan in de regering. Als je elektriciteit opwekt op zee, dan moet je die ook aan land brengen. En als alle experten zeggen dat dat ondergronds niet lukt, dan moet je dat bovengronds doen. Dat was een no-brainer. Het was vooral een moeilijk dossier omdat er een tachtigtal gezinnen getroffen worden. Voor hen moeten er compensaties komen.”

Uw regering heeft de voorbije weken enkele grote knopen doorgehakt: Ventilus, stikstof, de (bijna) afschaffing van de vaste benoeming. Hoe belangrijk was dat voor het moraal?

“Bijzonder belangrijk: ik kan het niet genoeg benadrukken. Voor het moraal van de regering, maar ook voor het verhaal van Vlaams zelfbestuur. Als je zegt dat Vlaanderen beter zal doen dan België, dan moet je het ook bewijzen. Hadden we die stikstofknoop niet opgelost, dan zouden we aan geloofwaardigheid verliezen. Het heeft aan een zijden draadje gehangen, hoor.”

Was het anders over en uit?

“Dat denk ik niet, want wat was het alternatief? Maar uiteraard zou onze werking een ferme knauw gekregen hebben. Het stikstofdossier zou voortdurend als het zwaard van Damocles boven onze hoofden hangen.”

“De voorbije maanden hebben diepe wonden geslagen”, zegt viceminister-president Bart Somers (Open VLD) in De Tijd. Was u verrast dat te lezen?

“Toch wel, omdat onze akkoorden het tegendeel bewijzen. Dat er tussen de partijen diepe wonden geslagen zijn, dat kan. Maar wij zijn professionals: wij moeten deze bladzijde kunnen omslaan.”

Hoe verklaart u dat stikstof zo fout is gelopen?

“Omdat dit een heel moeilijk dossier is. Ten eerste op technisch vlak. Ik heb het nog nooit meegemaakt dat de onderhandelaars – lees: de ministers – in zo’n nauw contact stonden met hun technische raadgevers. Het dossier is zéér, zéér, zéér ingewikkeld.”

Wil u zeggen: zo ingewikkeld dat geen enkele minister het begreep?

(lacht) “In het begin misschien, maar op de duur, als je daar maanden mee bezig bent, dan begrijp je het wel, hoor. Maar oké: wij zijn geen scheikundigen. Wij moeten ons laten bijstaan, dat is geen schande. Maar ook politiek lag het moeilijk, omdat het gaat over een precair evenwicht tussen landbouw, industrie en milieu.”

Uw partij laat het platteland in de steek, vindt CD&V-voorzitter Sammy Mahdi.

(zucht) “Is hij het openruimtefonds vergeten misschien? Dat gaat intussen over 417 miljoen euro. En zo kan ik een hele reeks maatregelen opsommen. Ik ga niet mee in zijn simplisme van stad versus platteland. Dat is een opgeklopte tegenstelling die niet strookt met de realiteit. Als een landbouwbedrijf uitbreidt, dan komen de klachten niet van de mensen die naast de Antwerpse kathedraal wonen, hoor.”

Maar is het geen idee om de middelen van het gemeentefonds wat evenwichtiger te verdelen? Een stad zoals Antwerpen krijgt een veelvoud van wat een kleine gemeente krijgt.

“De ene meer geven en de andere minder, lijkt me geen slim idee. Alleen als je de totale enveloppe kan vergroten, zou je kunnen nadenken over een nieuwe verdeelsleutel. Maar daar gaan wij ons niet meer aan wagen. We hebben wel een studie besteld daarover. De volgende regering kan daarmee aan de slag.”

Hoe kijkt u naar de klimaatplannen van Europees commissaris Frans Timmermans? Uw partijgenote Zuhal Demir vreest dat de strenge normen voor het terugdringen van de CO2-uitstoot voor een ‘stikstof bis’ kunnen zorgen.

“Dat is iets waar wij al langer voor waarschuwen. Het is makkelijk om te zeggen: hop, we gaan naar een CO2-neutraal Vlaanderen tegen 2040. Applaus op alle banken. Maar dan komt de vraag: hoe ga je dat doen? Wat Europa van Vlaanderen vraagt, is gewoon niet haalbaar. Daardoor dreigen we inderdaad deze doelstelling niet te halen. Wij vragen meer realisme van Europa. Het is moeilijker om milieubeleid te voeren in het dichtbevolkte Vlaanderen dan in de Poolse bossen. En wat zal er gebeuren als wij te drastisch te werk gaan? Dan gaat de industrie lopen naar landen die het minder nauw nemen met de uitstoot. Is het milieu daarbij gebaat? Ik dacht het niet.”

We staan op één jaar van de finish van deze regering. Welke balans maakt u op?

“Lees het regeerakkoord en je zal zien dat wij bijna alles uitgevoerd hebben of in uitvoer hebben gezet. Ik denk dus dat we onze job gedaan hebben, ondanks alle crisissen die we voorgeschoteld kregen.”

Het leerkrachtentekort krijgt u niet opgelost. Is dat een smet op uw palmares?

“Neen. De bevoegde minister Ben Weyts (N-VA) is daar elke dag mee bezig en legt ook oplossingen op tafel. Zo is het al aantrekkelijker geworden om de overstap van de privé te maken. Dit probleem kadert ook in een algemene krapte op de arbeidsmarkt. Je kan de mensen niet verplichten naar het onderwijs te gaan.”

Er zijn nochtans genoeg leerkrachten, maar deze hebben te weinig tijd om voor de klas te staan omdat u – de overheid – hen zoveel planlast oplegt.

(geprikkeld) “Dat zegt u. Ben heeft laten inventariseren wie welke planlast oplegt. Daaruit blijkt dat dat vooral de koepels en de scholen zelf zijn, niet de overheid.”

Een ander heikel dossier is de knip in de groenestroomcertificaten, waar Somers plots neen tegen zegt. Is dat dossier nu van tafel?

(cynisch) “Dat moet toch plezierig zijn voor de media dat wij het af en toe oneens zijn. Waar zouden jullie anders over praten? (ernstig) Het idee was om de 200 grootste zonnepaneleninstallaties – die al ruimschoots hun investering terugbetaald kregen – aan te pakken. Maar nu blijkt dat er nog meer installaties overgesubsidieerd worden. Dat is een bekommernis van de héle regering.”

Mijn vraag is: zal deze regering dit dossier nog realiseren?

“Dat weet ik niet. Er zal sowieso voorzichtigheid nodig zijn. Zuhal is voortdurend op zoek naar manieren om de energiefactuur naar beneden te krijgen – en terecht. Dit is één van de denkpistes. Maar als dat niet lukt op een juridisch robuuste manier, dan laten we dat vallen.”

Wat is uw prioriteit voor het laatste jaar van de legislatuur?

“Het regeerakkoord verder realiseren zonder de begroting te bezwaren. Wij liggen op koers voor een evenwicht in 2027. Dat is sterk werk. Wij zijn de enige regering in België die daarin slaagt. Uiteraard moeten we daarnaast verder werk maken van het lerarentekort en de invulling van de budgetten in de zorg. En als ik nog eentje mag noemen: identiteit. Binnenkort wordt de Vlaamse canon voorgesteld.”

In de eerste week van mei, verneem ik, vlak voor het N-VA-congres.

(fijntjes) “Wat een timing, hè. Heel prettig van al die professoren dat ze daarmee rekening houden. (benadrukt) Ik hoop oprecht dat iedereen met een open blik naar die canon wil kijken. En neen: ik heb de tekst nog niet gezien. Wij hebben ons daar geen moment mee gemoeid. Dat zweer ik op het hoofd van mijn kinderen.”

Ondanks een strenger integratiebeleid krijgt u het onbehagen in de samenleving niet weg, wat nochtans uw doelstelling was. Is dat een teleurstelling?

“Dat onbehagen gaat niet alleen over integratie, dat zit veel dieper. En ja, natuurlijk is de politiek mee verantwoordelijk. Maar ook de media. Wat slecht gaat, wordt altijd breed uitgesmeerd. Maar wat goed gaat, krijgt amper plek.”

Wat ook meespeelt in het onbehagen, is het cordon sanitaire. Is het geen tijd om een coalitie met Vlaams Belang te overwegen?

“Dat zijn twee verschillende dingen. Het cordon is geen goede zaak, vind ik. Maar wil dat zeggen dat wij kunnen besturen met VB? Neen, dat ook niet.”

Ook niet als u samen een meerderheid behaalt?

“Neen, niet met het VB zoals het zich vandaag aandient. Dat gaat over stijl, taal en figuren waar ik liever niets mee te maken heb. Als die partij echt wil besturen, dan zal ze eerst intern orde op zaken moeten stellen. En trouwens: als zij echt wil besturen met N-VA, waarom klopt ze dan elke dag op onze kop? Dat is weinig geloofwaardig, hè.”

MR-voorzitter Bouchez wil een tweede Zweedse regering. Zou u dat zien zitten?

“Neen. We hebben dat één keer gedaan en we hebben daaruit geleerd. Al wat je hier kan realiseren, doet de volgende regering weer teniet. Als je in dit land vooruit wil, dan heb je een fundamentele staatshervorming nodig. Al de rest isla tristesse. Zonder staatshervorming stappen wij niet in een federale regering.”

Als vicepremier van die Zweedse regering was u nochtans één van de populairste politici van het land. Vandaag zien we uw naam niet meer opduiken in de pop-polls. Wat doet dat met u?

(droog) “Weinig. IJdelheid is een van de vele kwaliteiten die ik niet bezit. Als je ‘sterke Jan’ genoemd wordt, dan weet je dat de messen geslepen worden. Dat is eigen aan de Wetstraat. Het imago van mezelf en deze Vlaamse regering is ook zwaar getekend door de coronacrisis. Dat was niet mijn vrolijkste periode, ik besef dat. Maar goed: we hebben nog een jaar om dat recht te zetten.”

Zou u een tweede legislatuur zien zitten als minister-president?

“Als mijn voorzitter mij dat vraagt, dan sta ik ter beschikking. Dat geldt trouwens voor elke positie. Ik doe wat de partij mij vraagt, omdat ik rotsvast overtuigd van het programma dat wij willen realiseren.”

Over uw voorzitter gesproken: hebt u zijn nieuwe worp ‘Over Woke’ al gelezen?

“Jawel, en zijn boek ligt nu op het nachtkastje van mijn vrouw.” (lacht)

Is het in kader van deze strijd tegen woke dat u de cultuurhuizen een brief hebt geschreven om hun ‘ramadanvriendelijk’ label aan te klagen?

“Het ligt natuurlijk in elkaars verlengde. Toen ik hoorde van die labels, is er bij mij een oranje knipperlicht gaan branden. Ik vind het geen goede zaak dat cultuurhuizen vooraf waarschuwen voor geweld, naaktheid en zelfs muziek. Het is een gevaarlijke vorm van religieuze inmenging. We willen toch niet terug naar het Vlaanderen waar religie bepaalt wat mag en niet? Het kan ook leiden tot zelfcensuur. Ik had gehoopt dat we die fase voorbij waren.”

Ook Netflix waarschuwt voor geweld en seks.

“Maar dat is niet religieus ingegeven, dat is een groot verschil. Het is een onafhankelijke commissie die voor Netflix deze labels bepaalt.”

Misschien moet ook de politiek zich wat minder moeien met de cultuurwereld?

“Maar wel geld geven, zeker? Neen, dat is niet mijn visie op cultuurbeleid. Ik wil de vinger aan de pols houden, zonder aan de inhoud te raken.”

Vandaag is ook Pasen. Welke betekenis heeft deze dag voor u?

“Dat is een belangrijk feest. Ik ben een gelovig man. Ik ga niet elke week naar de mis, maar op Pasen wel. En daarna rijden we naar Genk om vlaai te eten bij mijn ouders. Zij zijn intussen 94 en 91 jaar oud, maar verkeren in schitterende gezondheid en wonen nog altijd in het ouderlijk huis. Dat is een zegen voor mij.”

Ik wens u alvast een mooi Pasen toe. Wat me trouwens opgevallen is: u hebt het woord ‘dinges’ maar één keer in de mond genomen.

“Ah, voilà, zelfs dat komt goed. (lacht) Ik beken: ik gebruik dat woord te vaak. Maar ja: ik heb mezelf niet gemaakt, hè. Ik kan daar ook goed mee lachen als Erik Meynen (striptekenaar van Het Laatste Nieuws en Knack, red.) dat gebruikt in zijn cartoons. Als je dat niet kan, stop je beter met deze stiel.”