De Vlaamse ‘numero uno’ Jan Jambon (N-VA) recht de rug na een moeilijk anderhalf jaar: “We zullen het communautaire gaspedaal induwen”

BRUSSEL Een wedergeboorte, politici maken dat al eens mee. Jan Jambon (N-VA) bijvoorbeeld: de Vlaamse minister-president klonk deze week herboren na een coronacrisis waarin hij verzonk in de schaduw van de federale regering. In een exclusief gesprek met deze krant pareert de regeringsleider alle kritiek. Soms met de glimlach, dikwijlsgeprikkeld. Komen aan bod: Coucke en Verhulst, vuile gronden en de grote afspraak met de geschiedenis.

Neen, de covidcrisis was niet zijn beste periode als beleidsmaker. “Het was een frustrerende periode”, zegt Jan Jambon zelf, als we elkaar ontmoeten op het Martelaarsplein, het hoofdkwartier van de Vlaamse regering. We schudden elkaar de hand. “Ik hoop dat de crisis definitief voorbij is. ( benadrukt ) De Vlaamse regering is alvast klaar om het budgettair beleid én het relanceplan vorm te geven. Daar mag u mij op afrekenen. Covid was frustrerend omdat de verwachtingen hoog waren, maar mijn bevoegdheden beperkt. Wat kon ik meer doen? Had ik na elk overlegcomité de confrontatie moeten opzoeken? Dat had niemand vooruitgeholpen.”

Flashback naar maandag: de Septemberverklaring in het Vlaams halfrond, het hoogtepunt van het jaar voor de minister-president. Het spreekgestoelte is dan heel even zijn eigendom voor een uitgebreide state of the union . Het was een herboren Jan Jambon die sprak, strijdvaardiger dan ooit. Dat Vlaanderen wereldtop is en tegelijk ambitieus moet zijn, was de rode draad. “U hebt gelijk dat ik nu beter in mijn vel zit. Ik hoef niet meer om te kijken naar andere regeringen. Bovendien kan ik rekenen op een coherente ploeg. Het beste bewijs: het begrotingsakkoord dat we vrij snel gevonden hebben. Dat sterkt me. Vlaanderen is goed uit de crisis gekomen. Globaal gezien dan, helaas niet elke mens. Maar het werk is niet af. Er zijn nieuwe uitdagingen. De arbeidsmarkt en het klimaat zijn twee prioriteiten.”

U hebt veel aangekondigd. Waar bent u zelf meest fier op?

“Het budgettair akkoord. Ik heb van mijn voorganger een begroting in evenwicht gekregen. Dat is zó belangrijk. Ik wil mijn opvolger ook een gezonde begroting voorschotelen. We stonden voor een gigantische oefening. De crisis heeft stevig ingehakt op het budget. Bovendien hebben we een relanceplan van 4,3 miljard investeringen. Leg die twee samen, en je weet dat je voor een moeilijke oefening staat. Maar we zijn geslaagd. We hebben een tamelijk pijnloos pad uitgetekend dat de groei niet zal fnuiken. In 2024 zal het tekort van 1,8 miljard gehalveerd zijn, drie jaar la ter moet er weer een evenwicht zij n.”

Is Vlaanderen wel zo top als u beweert? Eén kind op zeven wordt geboren in kansarmoede. Is dat niet hallucinant?

“Jawel, en zolang één kind in armoede geboren wordt, is het werk niet af. Dit is echter geen probleem dat overnight opgelost wordt. De evolutie in Vlaanderen is trouwens gunstig. We scoren helemaal niet slecht op internationale schaal.”

Wou u niet ambitieus zijn? U bespaart op deze kinderen door te raken aan het kindergeld.

“ (geprikkeld) Ik bén ambitieus. We beperken de groei tot 1,7 euro per maand in plaats van 3,4 euro. Is dat helemaal pijnloos? Neen. Maar helemaal pijnloos een budget op orde krijgen, kan niet, hoor. Het is wel tamelijk pijnloos. We raken bijvoorbeeld niet aan de sociale toeslagen. Je moet trouwens naar het hele pakket kijken. Wat hebben we nog beslist? Een jobbonus voor de laagste lonen van 50 euro per maand. Dat is werken aantrekkelijker maken.”

Wat doet u eigenlijk om kinderarmoede aan te pakken?

“Specifiek in deze begrotingsoefening: niets. En waarom? (feller) Ik zal het u nogmaals uitleggen. Omdat we in de eerste plaats een begroting in evenwicht willen. Ik wou geen schulden doorschuiven naar onze kinderen en kleinkinderen. Dat is een keuze. Algemeen doet deze regering wél veel: we zetten in op tewerkstelling, kinderopvang en zorg. Wie werkt, kan uit de armoede kruipen.”

Vindt u dat iedereen kindergeld moet krijgen, ook miljonairs zoals Marc Coucke en Gert Verhulst?

“Een kind is een kind, vind ik. Dat is ook de visie van de Gezinsbond. Het basisbedrag moet voor iedereen gelijk zijn. Je kan discussiëren of de superrijken dat nodig hebben. Waar trek je echter de grens? Als je alleen de superrijken uitsluit, zal je budgettair weinig verschil zien. Tenzij je het kindergeld wil afpakken van de middenklasse, kan je daar dus niet aan raken.”

Dat u niets doet aan de exploderende energiefactuur, is een grote kritiek van de oppositie. Wat zegt u daarop?

“De stijging van de factuur is het gevolg van vraag en aanbod op de markt. Wij hebben daar geen vat op. Los daarvan: Vlaanderen is wel degelijk haar aandeel op de factuur aan het afbouwen. Het is het federale aandeel dat stijgt.”

Hoe kijkt u naar de kernuitstap?

“De Vlaamse regering zal daarover geen positie innemen, gezien de gevoeligheid van het dossier voor onze coalitiepartners. Maar u kent wellicht mijn persoonlijke mening? Ik begrijp absoluut niet waarom gekozen wordt voor een kernuitstap en waarom dus propere energie vervangen wordt door vervuilende energie.”

Is dat zo? U hebt drie jaar geleden zelf de kernuitstap goedgekeurd, toen u in de federale regering zat.

“ (windt zich op) U moet alles vertellen. Dat was onder vier voorwaarden: bevoorradingszekerheid, veiligheid, duurzaamheid en betaalbaarheid. De overstap naar gas is nefast voor het milieu en de factuur. Maar gooi niet alles op een hoop, hè: dit is mijn persoonlijk standpunt, niet het standpunt van de regering. Ik wil dat u dat onderscheid maakt.”

Vlaanderen is wel bevoegd voor de vergunningen aan gascentrales. Zal u sowieso neen zeggen?

“We leven in een rechtstaat. Het is niet omdat Jan Jambon tegen gascentrales is dat de rechtstaat omzeild zal worden. We zullen de wet toepassen. Elke aanvraag wordt afgetoetst aan de regelgeving. Dat kan leiden tot ja of neen.”

Is dat geen ambetante situatie voor u?

“Néén. Onze mensen in het federaal parlement zullen genoeg weerwerk bieden, wees gerust. Zij hebben mij niet nodig. Maar als u vraagt of ik graag bevoegd zou zijn voor kernenergie, dan is het antwoord natuurlijk ja. Ik zou liever zien dat Vlaanderen bevoegd is voor alles. Maar dat is nu eenmaal niet de realiteit.”

Het valt op dat uw focus verschuift van identiteit naar klimaat. Waarom is dat zo?

“ Huh ? Waar haalt u dat?”

U hebt identiteit niet genoemd in uw speech.

“ (resoluut) Omdat het de evidentie zelve is: identiteit is een belangrijk luik van het regeerakkoord. De canon is op komst, het Vlaams museum, noem maar op. Ik moet dat toch niet elk jaar herhalen? Deze interpretatie is typisch voor journalisten, zeker? Hij zegt er niets over, dus het zal wel zo belangrijk niet zijn. (grijnst) ”

Is klimaat niet belangrijker geworden voor u?

“Neen, het was al van dag één prioriteit voor mijn regering. (denkt na) Een bezoek aan Denemarken vorige maand heeft me wel nieuwe inzichten opgeleverd. De Denen zijn heel ambitieus wat doelstellingen betreft. Maar wat doet de politiek? Ze roept de industrie en de kennisinstellingen rond de tafel en zegt: ‘Jongens, dit is onze uitdaging, los het op’. (op dreef) En wat blijkt? De bedrijven komen effectief met innovatieve toepassingen die vervolgens wereldwijd vermarkt worden. Dat is dus twee keer winst voor Denemarken. Vlaanderen zou ook die richting uitmoeten. En het kan, hè. Zie naar de investeringen van ArcelorMittal in Gent. Ik ben alvast optimistischer geworden over het klimaat.”

Hebt u dan ook overwogen om de doelstellingen voor Vlaanderen aan te scherpen?

“Dat is te vroeg om te zeggen. We houden binnenkort een speciale ministerraad. Ik wil daar niet op vooruitlopen. Maar het Deense model is wel inspirerend: niet de regering zal het klimaat redden, wel de industrie en de kennisinstellingen.”

U zou een slimme kilometerheffing kunnen invoeren. Dat is goed voor milieu én economie, zeggen experten, want het zal leiden tot minder files. Ook VOKA is voorstander.

“Ik weet het. Maar het is slecht voor de mensen die werken, en zeker voor zij die op het spitsuur naar het werk moeten. Een kilometerheffing kan misschien een plaats hebben in een globale oplossing, maar dat is voor de volgende regering.”

Lag dat niet op uw begrotingstafel?

“Neen.”

Wat u wel aanpakt, is de vervuiling. U verdubbelt de prijs voor verbranding van bedrijfsafval. Is dat een mea culpa voor de vorige regering?

“ (rolt de ogen) Maar neen. We worden vandaag geconfronteerd met een uitdaging, zijnde vervuiling, en dus pakken we dat aan. ‘De vervuiler betaalt’ is een heilig principe voor deze regering. (benadrukt) Het is onbegrijpelijk en ontoelaatbaar dat een bedrijf anno de 21ste eeuw bewust de grond vervuilt. 3M zal dan ook de rekening krijgen. Hadden we twee jaar geleden geweten van de PFOS-vervuiling, dan stond deze maatregel al in het regeerakkoord.”

Had u het niet kunnen weten? Volgens gelekte mails was het kabinet van minister Ben Weyts, uw partijgenoot, op de hoogte.

“ (afgemeten) Er is een onderzoekscommissie aangesteld. Ik wil de resultaten daarvan afwachten. Als dat redelijke aanbevelingen zijn, zullen wij die uitvoeren. Meer ga ik nu niet zeggen.”

Hebt u hierover met Weyts gesproken?

“Ben is een goede vriend. Ik spreek met hem over veel thema’s, dus ook hierover. Maar als ik de inhoud daarvan in de gazet wil zien, dan had ik u al lang gebeld.”

Is het denkbaar dat iemand moet opstappen?

“ (geprikkeld) De onderzoekscommissie zal conclusies maken. Wij zullen op basis daarvan beleid voeren.”

Uw partij viert haar twintigste verjaardag. Wat vindt u van de analyse dat ze onvoldoende gerealiseerd heeft, vooral communautair, in verhouding tot haar stemmenaantal?

“Ik zal niet ontkennen dat we veel stemmen behaald hebben. (lacht) Maar helaas nooit een tweederdemeerderheid, wat nodig is voor een staatshervorming. Ik ben deels akkoord met de analyse. Zonder N-VA was er geen zesde staatshervorming, hoe slecht die ook is. Dat de PS vandaag wil nadenken over een ander België, is dankzij onze invloed. Maar oké: de grote afspraak met de geschiedenis moet nog komen. In 2024 krijgen we een nieuwe kans. Die moeten we grijpen.”

Wil en kan u als minister-president stappen zetten richting Vlaamse onafhankelijkheid?

“Het antwoord is twee keer ja. We moeten ten eerste daadkracht tonen. Wat Vlaanderen zelf doet, doet het beter. Dat is onze plicht. Ten tweede kan ik dialogeren met andere regeringen en hen overtuigen om stappen te zetten. Maar zelf bevoegdheden overhevelen, kan ik helaas niet.”

Uw achterban, waaronder de Vlaamse Volksbeweging, zou vooral graag zien dat u wat meer op tafel slaat.

“Ja, natuurlijk. Ik begrijp dat ook. (benadrukt) We zúllen het communautaire gaspedaal ook induwen. Onze eerste eis is het arbeidsmarktbeleid. De federale regering moet in Vlaanderen een ander beleid voeren dan in Wallonië. Onze vraag ligt op tafel. We hebben 29 maatregelen voorgesteld. Ik wacht op een antwoord. Het zou een win-win zijn. Ook Open VLD en CD&V zijn ervan overtuigd.”

Geef eens een concreet voorbeeld.

“De vervroegde uittreding. Dat staat haaks op wat wij nodig hebben, want onze arbeidsmarkt schreeuwt om extra krachten. Als Wallonië dat wil invoeren, geen probleem, maar wij niet. Als de federale regering slim is, gaat ze in op onze vraag. Als Vlaanderen tachtig procent tewerkstelling bereikt, zal ook het Belgische cijfer stijgen.”

Hoe is uw relatie met premier De Croo (Open VLD)?

“Op menselijk vlak zeer goed. We kennen elkaar van de vorige regering. In de covidcrisis was onze relatie professioneel en correct. Maar de lakmoesproef volgt nú. Wij vragen asymmetrisch beleid, ten eerste op de arbeidsmarkt. Vlaanderen en Wallonië staan voor andere uitdagingen, en hebben dus beleid op maat nodig.”

Hoe kijkt u naar de federale begrotingsoefening?

“Ik hoop dat ook zij streven naar een budgettair evenwicht. Dat zou alle Vlamingen ten goede komen. Ik heb daar echter weinig vertrouwen in, als ik zie welke ballonnetjes dagelijks opgelaten worden, vooral van PS-ministers. Alsof de miljarden aan de bomen groeien. Als de federale regering niet ingrijpt, zullen onze kinderen en kleinkinderen nog heel lang schulden moeten afbetalen. Mijn regering stond voor een aartsmoeilijke oefening, maar ik vrees dat Alexander voor een huzarenstuk staat.”