Johan Vande Lanotte ontbloot de kroon: “Als de koning belt, dan ga je”

Koning Filip zit exact een decennium op de troon. Johan Vande Lanotte – vandaag voltijds advocaat – was een bevoorrechte getuige van deze tien jaar. Voor onze krant ontbloot de voormalige vicepremier (een klein beetje) de kroon.

Johan Vande Lanotte was erbij toen koning Albert II op woensdag 3 juli 2013 zijn troonsafstand aankondigde. Vande Lanotte was in die tijd vicepremier voor de socialisten in de regering-Di Rupo. “Albert had het kernkabinet – de premier en de vicepremiers – bijeengeroepen op het paleis. Hij zei dat hij niet meer verder kon, dat het koningschap een te grote last was geworden. De man gaf mij ook daadwerkelijk een vermoeide indruk. Hij voegde daaraan toe: ‘Maar mijn zoon is er klaar voor’. (denkt na) Het was een emotioneel moment, hoor. Niet alleen Albert liet een traantje, ook de vicepremiers Laurette Onkelinx (PS) – doorgaans bekend als harde tante – en Joëlle Milquet (CDH). Dat was redelijk ongezien.”

Wist u van die beslissing en de timing?

“Neen. Alleen de premier werd daarover geconsulteerd. Dat is de normale gang van zaken. De premier gaat wekelijks naar de koning om de actualiteit te bespreken en hij heeft zich te houden aan het colloque singulier (de zwijgplicht over de gesprekken met de koning, red.), dus de anderen wisten van niets. We voelden natuurlijk wel iets aankomen. Filip – toen nog prins – had in de maanden voordien elke vicepremier apart uitgenodigd op het paleis voor een uitgebreid gesprek. Een soort introductiegesprek, heel merkwaardig eigenlijk. Hij wilde tonen: I’m ready.”

Hoe werd de troonsafstand onthaald in de regering?

“Iedereen ging akkoord, daar was geen discussie over. Wij hadden ook voldoende vertrouwen in de kwaliteiten van Filip.”

“Hij kan het niet”, liet grootmaarschalk Herman Liebaers nochtans optekenen in De Morgen.

(knikt) “Dat was een vrees die leefde, maar niet in de regering. Wij hadden ook voldoende zelfvertrouwen om te denken: ‘Als er iets fout loopt, dan lossen wij het wel op.’ Tien jaar later moeten we ook vaststellen dat die vrees ongegrond was. Filip is in positieve zin geëvolueerd: de cassante uitspraken blijven achterwege. Hij speelt zijn protocollaire rol perfect: aanwezig zijn en goed afwegen wat je zegt.”

Is er toen niet nagedacht over de afschaffing van de monarchie? Het waren liberalen en socialisten die aan de macht waren – republikeinen dus.

“Neen, geen moment. Zelfs de meest verstokte republikein heeft geen goesting om die discussie te beginnen. Wat is het alternatief? Een verkozen staatshoofd zal niet lukken in een complex land als België. Stel u voor dat die man of vrouw een meerderheid zou hebben in Vlaanderen en niet in Wallonië. Of omgekeerd. Hij zou nooit aanvaard worden. Dus heb je sowieso een protocollair staatshoofd nodig. Dat kan ook een aangeduide president zijn, maar zou dat zoveel verschil maken? Ik denk van niet. De monarchie is er en het is de moeite niet om ze af te schaffen.”

Vergelijk Filip eens met zijn vader.

“Het zijn totaal andere persoonlijkheden. Albert is een man die de dingen graag met een kwinkslag zegt. Ik had eens een kostuumvest aan, die niet paste bij mijn broek. ‘Is dat de nieuwe mode’, knipoogde hij. Of een andere keer toen ik koninklijk bemiddelaar was. Ik zei hem: ‘Sire, u kunt mij niet dwingen om voort te doen.’ Zijn antwoord: ‘Maar minister, u kunt mij ook niet dwingen om u te ontslaan.’ Dus heb ik voortgedaan. (lacht) Filip is minder luchtig en ook meer perfectionistisch. Terwijl Albert zich toelegde op de essentie van een dossier, wil Filip alle details kennen.”

Ook in zijn vrije tijd was Albert ‘luchtiger’.

(grijnst) “Dat weet ik niet, dus daar ga ik niets over zeggen.”

In 2019 nodigde koning Filip Vlaams Belang uit op het paleis. Dat was ongezien. Werd hem dat ingefluisterd door zijn entourage of was dat een eigen initiatief?

“De twee. In normale tijden wordt elke daad van de koning gedekt door de eerste minister. Alleen tijdens de regeringsvorming heeft hij wat meer vrijheid. Maar ook dan wordt elke stap besproken met zijn kabinetschef. Filip kon niet anders dan Vlaams Belang uitnodigen en hij zal dat ook zelf beseft hebben.”

Is de regeringsvorming het enige moment waarop de koning macht heeft?

“De koning speelt dan vooral een bemiddelende rol, maar hij heeft inderdaad de macht om een beetje te schuiven. Het is een publiek geheim dat de aanstelling van Koen Geens (CD&V) als koninklijk opdrachthouder zijn stempel droeg. Dat heeft enkele wenkbrauwen doen fronsen, maar ook niet meer dan dat. Alle andere initiatieven die Filip nam, genoten brede goedkeuring onder de partijvoorzitters. Dat moet ook, want anders zouden zij hun vertrouwen in de koning verliezen.”

Is het colloque singulier geen achterhaald principe?

“Neen. Het werkt, omdat het gerespecteerd wordt. Het paleis is de enige plek waar de politici vrijuit kunnen spreken, want ze weten dat het geheim blijft. Vergis je niet: daar wordt meer gezegd dan je zou denken. Zo’n bemiddelaar is dus echt nodig.”

Mag Filip u volgend jaar bellen als de regeringsvorming in het slop zit?

“Uiteraard mág hij dat. Maar het zou nutteloos zijn, want ik ben al vijf jaar uit de politiek verdwenen en ik heb geen ambitie om terug te keren.”

Albert deed graag een beroep op ouwe getrouwen. Hij liet ooit Wilfried Martens, toen al tien jaar met pensioen, terugkeren uit Disneyland.

(lacht) “Dat klopt. En let op: ik zou ook terugkeren. Als de koning belt, dan ga je. Als je de titel van minister van Staat aanvaardt, dan moet je je daarnaar gedragen. Maar ik herhaal: het zou geen goede keuze zijn.”

Bent u nog niet gevraagd om kroonprinses Elisabeth te onderrichten in het grondwettelijk recht – uw specialisatie?

“Toch wel. Filip heeft ooit eens gepolst toen ik bemiddelaar was. Of ik niet enkele lessen wilde geven aan zijn dochter. Maar zij is vlak daarna naar Engeland vertrokken om te studeren en het is er niet meer van gekomen. Anders had ik het graag gedaan. Ik geef graag les. En zoals ik al zei: als de koning belt, dan ga je.” (glimlacht)