John Crombez wil dat SP.A voluit socialistisch dúrft te zijn: “Wie denkt dat het socialisme verdwijnt: vergéét het!”

BRUSSEL Wég met de sociaaldemocratie, léve het socialisme. Dat is het motto van John Crombez, voorzitter van SP.A. Zijn partij moet ongedwongen links durven zijn, meent hij. Dit is een gesprek over verraad, drek in de nek, lesgevende nonnen en … cannabisclubs.

“Neen, het socialisme is níet dood”, benadrukt John Crombez. De 45-jarige West-Vlaming maakt de vergelijking met de financiële crisis van 1929 om zijn gelijk te bewijzen. “In die crisis zaten de kiemen van de sociale zekerheid. De mensen moesten beschermd worden tegen wangedrag van banken en grote bedrijven. De socialisten hebben dat gedaan. In 2008 is iets gelijkaardig gebeurd. Een nieuwe bankencrash. Een nieuwe economische crisis. De mensen hebben opnieuw nood aan bescherming. Aan een nieuwe sociale zekerheid zelfs. (feller) En het zijn opnieuw de socialisten die dat moeten doen. Of wie anders? In ons land leven 250.000 werkende armen. In ons land staan 15.000 gehandicapten op een wachtlijst. In ons land hebben duizenden senioren moeite om hun rusthuis te betalen. Shame on you. Dáárom is het socialisme nodig.”

Dat socialisten overal in Europa al jaren met zichzelf worstelen, wijt Crombez vooral aan de zogenaamde Derde Weg van de jaren 90 en 2000. Socialistische partijen begonnen te dwepen met het liberalisme en doopten zichzelf om tot sociaaldemocratische partijen. “Die keuze was fout van in het begin. Het opengooien van de Europese arbeidsmarkt bijvoorbeeld heeft vele kleine truckchauffeurs en bouwfirma’s dood gedaan. Wij hebben daar ons eigen model verraden. Wij kozen mee voor liberalisering en afbouwen van overheidsregels. Dát was de Derde Weg.”

Dat was óók de weg van Frank Vandenbroucke en Patrick Janssens. Waren dat geen socialisten?

Dat waren ook te veel sociaaldemocraten. De SP.A moet ongegeneerd socialistisch durven te zijn. Dat wil ik. De overheid mag géén vies woord zijn. Onze tegenstander is het harde kapitalisme.

Wat is het fundament van uw socialisme?

De strijd voor een eerlijke verdeling van de middelen zodat élke mens mee kan en gelijke rechten geniet. Daarom vind ik het cruciaal dat basisdiensten betaalbaar en liefst gratis aangeboden worden. Dat gaat over onderwijs, kinderopvang, openbaar vervoer en gezondheidszorg. Dat zijn geen diensten waarop winst gemaakt mag worden. De sociaaldemocraten hebben dat wel toegelaten, met alle gevolgen van dien. Zie de commerciële experimenten met rusthuizen: die zijn mislukt.

Vrijheid en gelijkheid voor elke mens is uw ultieme streefdoel, staat in uw beginselverklaring. Waarom bent u dan tegen een basisinkomen voor iedereen? Dat staat gelijk aan de afschaffing van de sociale zekerheid. Dat kan ik niet aanvaarden. Een basisinkomen corrigeert niet naar behoeften. Ik ben trouwens geen voorstander van een gelijk inkomen voor iedereen. Dat zou van mij een communist maken. Dat ben ik niet. Wie meer werkt, mag ook meer vruchten plukken. Dat is een verschil met PVDA. Wij strijden niet tegen succes. Ik ben niet jaloers op rijke mensen. Ik wil wél de welvaart eerlijker verdelen.

U werpt zich op als de beschermer van de sociale zekerheid. Bent u een conservatieve partij geworden?

Neen. Wij zijn een progressieve partij. ‘Sterft, gij oude vormen en gedachten’ (leuze in het socialistische lijflied De Internationale, red). Dat motto is héél actueel. Onze sociale zekerheid is aan vernieuwing toe. Wij gaan daarvoor zorgen. Met nieuwe, linkse recepten. We hebben die zienswijze weliswaar te weinig uitgedragen. Daarom lijken we conservatief. Maar wie denkt dat het socialisme verdwijnt: vergéét het!

Wat zijn die nieuwe recepten?

Twee voorbeelden. Ik ben tegen een robottaks. Dat klinkt weinig socialistisch, hè. De groei van onze welvaart staat onder druk. Wat kan je dan doen? De mensen nog méér uitpersen? Neen. Ik geloof wel in robotten. Die kunnen bijdragen tot de welvaart. Twee: wij willen de erfbelasting afschaffen voor de eerste 250.000 euro. Vreemd, hè, voor een socialist.

Ik zou dat zelfs een liberale maatregel noemen. Voornamelijk mensen die al welstellend zijn, erven 250.000 euro.

(windt zich op) Ik heb de liberalen dat nooit weten voorstellen. Dit is een maatregel voor de middenklasse. Een rijhuis is 250.000 euro waard. Vandaar die grens. Wat is vandaag de situatie? Wie een rijhuis erft, betaalt de volle pot. Wie een kasteel erft, betaalt niets.

Euhm?

De rijken vinden altijd wel een manier om te ontsnappen aan de erfbelasting. Wij willen dat anders zien.

Waarom is gratis weer hip voor socialisten?

Basisdiensten moeten gratis zijn voor iedereen. Dat is solidariteit. Wat is de voorbije vijf jaar gebeurd? Álle facturen voor basisdiensten zijn verhoogd. Ik denk aan onderwijs, energie, water, zorg, noem maar op. De mensen voelen dat, hè. Ik vind dat die betaald moeten worden uit de pot van de algemene middelen.

“Wie partij kiest voor het kind, krijgt drek over zijn nek. Nieuwe ideeën aanbrengen, is niet evident.”

Wie betaalt die pot? Toch de middenklasse?

(feller) Neen. Niet in ons voorstel. Wij willen élk inkomen op dezelfde manier belasten. Of dat nu uit arbeid of uit kapitaal komt. Dat betekent een verschuiving van de lasten op arbeid naar kapitaal. Dat betekent dat rijken méér gaan bijdragen. Ik schets u geen utopia. We kúnnen dat. Het bankgeheim is nu al opgeheven in Europa. Dat is herverdeling. Vervolgens mag iederéén genieten van gratis basisdiensten. Dat is solidariteit. Die twee samen maken socialisme.

U stelde eens voor om een stuk van het kindergeld afhankelijk te maken van kinderopvang. Is dat socialistisch?

Jawel. Kinderen moeten op jonge leeftijd in de samenleving komen. Wij pleiten voor minstens één dag verplichte kinderopvang per week én voor een verlaging van de leerplicht naar drie jaar.

En die koppeling …

Dat is niet beslist in de partij. Ik ga eerlijk zijn. We hebben daar heroïsche debatten over gevoerd. Het is vaak luid gegaan. Evenveel mensen zijn voor als tegen.

Volgens experts zal uw voorstel vooral kinderen treffen die al in moeilijke omstandigheden opgroeien. U gaat hen twee keer straffen.

(kwaad) Ga eens spreken met straathoekwerkers, met zorgverleners. Soms moet je een stok voor houden. In het belang van het kind. Te veel kinderen verliezen kansen omdat ze niet naar de kinderopvang of de kleuterklas gaan. Weet u wat ik vreemd vind? Wie partij kiest voor het kind, krijgt drek over zijn nek. Ik heb dat ook ondervonden toen ik zei dat sommige mensen gedurende een bepaalde periode, als het slecht gaat, beter geen kinderen krijgen. (zucht) Wat was dat, zeg.

Sterft, gij oude vormen en gedachten.

Voilà. Wat ik zeg: durf nieuwe ideeën aanbrengen. Dat is niet altijd evident, zeker niet op dit thema. Maar ik ga dat blijven doen.

Migratie is ook een moeilijk thema voor uw partij …

(pikt in) Wás. We hebben dat lang verzwegen. Die tijd is voorbij.

Dit raakt aan het fundament van uw partij, namelijk solidariteit, en aan de vraag hoe ver die solidariteit reikt.

Klopt. Wie op de vlucht is voor oorlog of klimaat, en ook erkend wordt in dit land, die geniet mijn solidariteit. Dat is mijn antwoord op de vraag. Dat betekent dus niet dat iedereen hier kan blijven. Socialisten moeten ook dát durven zeggen.

Waarom wil u minder migratie? Ligt de instroom vandaag te hoog?

Neen, zeker niet zelfs. Maar een politicus moet rekening houden met de draagkracht onder de bevolking. De burgers bepalen mee hoe ver die solidariteit reikt. Ik krijg dat dagelijks te horen in de campagne. Als de bevolking vindt dat er te veel migratie is, dan moeten wij daar rekening mee houden. Ik ben trouwens voorstander van meer investeringen in opvang in eigen regio. Dat is óók solidariteit.

Gelooft u in het gevaar van soumission, zoals Michel Houellebecq dat beschrijft?

Dat de islam de boel zal overnemen? Neen, dat geloof ik niet. Extremisten zoals Vlaams Belang en Theo Francken poken die angst wel op. Ik geloof dat culturen wel met elkaar kunnen leven. (denkt na) Houellebecq, een intelligent man nochtans, getuigt in dat boek van historische kortzichtigheid. Ooit, niet eens zo lang geleden, waren wij onderworpen aan de katholieke kerk. Dat gebeurde op de meest wrede manier. De socialistische partij is mede opgericht om dat juk te bestrijden. Wij weten dus waarover we spreken. Wie zich destijds bekeerde tot het socialisme, werd op vraag van de priester ontslagen uit de fabriek. Mensen laten zich niet zomaar onderwerpen. Toen niet, nu niet.

U laat wel overal religieuze symbolen toe. Hoe rijmt u dat met die afkeer van religie?

Wij hebben geen afkeer van religie an sich. Dat mag alleen niet willen instaan voor de ordening van een maatschappij. Wij zijn voor een scheiding tussen kerk en staat. Ik vind echter niet dat religieuze symbolen schadelijk zijn voor die ordening. Wie een kruis of een hoofddoek draagt, doet niemand kwaad. We zijn veel te bekrompen in dat debat. Ik kreeg ook les van iemand met een hoofddoek, hè. Van een non. Een zeer goede lerares trouwens.

“We hebben migratie lang verzwegen. Die tijd is voorbij. Niet iedereen kan hier blijven. Socialisten moeten ook dát durven zeggen.”

Wat vindt u van subsidies voor religies?

Dat is iets anders. Ik denk dat we toe zijn aan een grondig debat daarover. Die subsidies mogen wat mij betreft verdwijnen. Of beter: laat de mensen zelf bepalen of ze willen bijdragen aan een religie, en aan welke. Dat kan via de belastingbrief. Wie dat niet wil, moet iets anders kunnen aanvinken, een goed doel bijvoorbeeld.

Wat is het fundamenteel verschil tussen uw partij en Groen?

(blaast) Inhoudelijk zie ik vooral raakvlakken, maar wij kijken op een andere manier naar de samenleving. Wat is het verschil? Twee zaken misschien. Eén: het geloof in het middenveld, in vakbonden. Groen lijkt dat niet te hebben. Ik vind dat spijtig. Twee: de aanpak van grote hervormingen. Groen vergeet sociale correcties door te voeren. Of doet dat te laat. Zij willen bijvoorbeeld een lage emissiezone over heel Vlaanderen. Of de salariswagens afschaffen zonder volledige compensatie. Wij zien dat niet zitten. Dat zal vooral de gewone man pijn doen.

Of zoals uw partijgenoot Jinnih Beels zegt: “Wij willen eerst de mensen doen groeien, en daarna de bomen. Groen wil het omgekeerde.”

(grijnst) Jinnih kan inderdaad heldere beelden maken. Een voorzitter moet soms genuanceerder zijn. De linkse partijen kunnen na 26 mei meer zetels hebben dan ooit. Het zou spijtig zijn om dan vooral op de verschillen te focussen.

Ik wil afsluiten met een opmerkelijk voorstel. Uw partij wil cannabis legaliseren via zogenaamde cannabis social clubs. Is dat het gezellige socialisme 2.0?

(verrast) U hebt het programma goed gelezen. Kijk: wij willen een kleine productie en een gecontroleerd gebruik toelaten in streng gereglementeerde clubs. Dat is het Portugees model. Vaak gaat dat om medicinaal gebruik. Het voordeel is dat de brol verdwijnt. Wij vinden ook dat de strijd tegen drugs moet toespitsen op de grote criminelen, niet op de kleine gebruikers.

Ik kijk ook naar de naam. U wil cannabis hip maken.

Omdat het een beetje doet denken aan Buena Vista Social Club?

Een beetje?

Ja, oké, ’t is al goed. (lacht) Ik heb die naam niet zelf gekozen. Socialisten veranderen de maatschappij omdat ze dúrven nieuwe standpunten innemen. Dat doen we ook hier. (grijnst)

Welke drie maatregelen neemt u meteen als u de absolute meerderheid haalt?

1. We verhogen de minimumpensioenen naar 1.500 euro. Dat is het centrale punt van ons pensioenplan dat we volledig willen uitvoeren. We geven ook de jonge generaties zekerheid op een goed pensioen. Ons plan is volledig doorgerekend en betaalbaar en zal voor veel mensen een forse verbetering betekenen. We vinden ook dat mensen na 42 jaar werken zelf moeten kunnen beslissen om te stoppen. Willen ze toch langer werken, dan moeten ze daar via een pensioenbonus voor beloond worden.

2. We verlagen de btw op elektriciteit van 21 naar 6 procent. Dat is de eerste van de vele torenhoge facturen die we willen verlagen. De energiefactuur willen we verder ook verlagen door alle woningen in Vlaanderen energiezuinig te maken. De leningen daarvoor kunnen terugbetaald worden met een deel van de winst op de energiefactuur. Netto zal elk gezin minder betalen en bovendien zal de CO2-uitstoot met 18 procent dalen tegen 2030.

3. We garanderen zorgzekerheid voor alle Vlamingen. Dat betekent geen wachtlijsten meer in de jeugdzorg, de gehandicaptenzorg en de ouderenzorg. We hebben daarvoor een volledig becijferd en sluitend plan. Dat zal op termijn zelfs kosten besparen omdat mensen sneller geholpen worden. De vijftienduizend mensen met een handicap die vandaag op een wachtlijst staan, krijgen meteen de zorg waar ze recht op hebben.