Eigenzinnige maar populaire ‘Moeder van Denemarken’ treedt vandaag af

Vandaag treedt in Denemarken de waanzinnig populaire koningin Margrethe II af, momenteel nog de enige vrouwelijke vorst ter wereld. Precies 52 jaar geleden, op 14 januari 1972, volgde ze haar overleden vader Frederik IX op. Nu geeft ze de fakkel door aan haar oudste zoon, die als Frederik X de geschiedenisboeken zal ingaan.

Het was een grote verrassing voor iedereen toen de 83-jarige Margrethe in haar nieuwjaarstoespraak aankondigde dat ze troonsafstand zou doen als koningin van Denemarken, Groenland en de Faeröer. Ook voor Louis Hersom, een Deen die in 1991 in Brussel kwam wonen om er voor de Europese Commissie te werken. Toen hij in zijn jonge jaren privésecretaris van de eerste minister was, schreef hij ooit een kladje voor haar nieuwjaarsspeech.

“Ja, het was een schok voor iedereen,” zegt hij. “Niemand had het verwacht. Toen ik de tv aanzette op oudejaarsavond, drie kwartier voor de speech zou beginnen, waren er enkele royalty watchers in de studio aan het gissen wat de koningin dit jaar zou gaan zeggen en tot mijn verbazing lieten ze zich ontvallen dat ze misschien haar troonsafstand zou aankondigen. Ik vond dat raar omdat er nooit een signaal was geweest, geen teken van de koninklijke familie geweest dat ze plannen in die richting had. Dus iedereen was verrast. In het Deense journaal zat er een montage van Tiktok-filmpjes waar je zag hoe mensen reageerden toen ze de koningin hoorden vertellen dat ze zou aftreden. Er was een gevoel van volstrekt ongeloof. De koningin had altijd gezegd dat ze zou doorgaan tot haar dood. Haar grote inspiratie was de Britse koningin. Enkele jaren geleden was ze op de sukkel met de gezondheid en heeft ze enkele ernstige operaties aan haar rug ondergaan. In haar speech zei ze dat ze tijdens haar herstel over een mogelijke opvolging begon te denken. Het is alleszins duidelijk dat dit voor haar geen gemakkelijke beslissing moet geweest zijn.”

Excentrieke koningin

“Ook voor ons Denen zal het wennen zijn. Zij is niet alleen de langst zetelende vorst uit de geschiedenis, ze is altijd zeer geliefd geweest. Ze is heel intelligent en ze is er vooral in geslaagd de koninklijke familie een eigen plekje in de maatschappij te geven. Ze is trouwens veel meer dan onze koningin. Ze is ook een kunstenares. Ze heeft kostuums ontworpen voor balletvoorstellingen, ze schilderde, ze heeft gedichten geschreven en noem maar op, iemand die van alle markten thuis is. En daarnaast heeft ze het koninklijke huishouden op een heel stabiele manier beheerd. Dat weet iedereen te appreciëren. Ze heeft ook een aparte humor. Ze durft al eens de draak te steken met haar eigen rol. Ik herinner me nog een moment toen zij en haar echtgenoot op de dag van een bepaalde huwelijksverjaardag – de dertigste of zo, ik weet het niet meer precies – gewekt werden door een kleine menigte die op het plein voor hun kasteel stond te zingen. En ze kwamen naar het raam, hij in zijn badjas, en zij had ook vlug iets aangetrokken en haar haar was beslapen en verwilderd. Daar kwam zij mee weg.”

“Haar zoon lijkt me klaar om haar op te volgen. In zijn jonge jaren maakte hij niet zo’n goeie indruk. Hij kon het niet zo goed zeggen, was nogal een speelvogel en ook een beetje een playboy. Maar uiteindelijk kwam het goed. Hij ging politieke wetenschappen studeren in Frankrijk en de Verenigde Staten, volgde een intensieve opleiding bij het leger en vervoegde er de elitetroepen van de gevechtsduikers bij de zeemacht. Hij organiseert nu al een jaar of vijf een jaarlijks loopevenement – hij is zelf een verwoede jogger – waarbij hij als eerste vertrekt, gevolgd door honderdduizend mensen. Met zulke initiatieven is hij erin geslaagd om wat dichter bij het volk te staan dan zijn ouders. Hopelijk blijft hij als koning even open als toen prins was, en kan hij aanhouden wat zijn moeder heeft neergezet. En er is niets dat erop wijst dat dat niet het geval zal zijn. Integendeel, met Mary aan zijn zijde krijgen we een koppel dat Denemarken kan vertegenwoordigen. Koningin Margrethe had ook wel een echtgenoot, maar die bleef in de schaduw. We wisten niet zoveel over hem. Frederik zal de last van het koningschap niet alleen hoeven te dragen, zijn vrouw zal hem daarbij helpen.”

Het kladje voor de nieuwjaarsspeech

Louis Hersom is de zoon van kolonel Heinrich Ludvig Hersom en actrice Erni Arneson, die in een vijfentwintigtal Deense films te zien was. In 2006 had ze nog een kleine rolletje in de internationaal befaamde prent van Susanne Bier, ‘After the Wedding’. Hij studeerde rechten en economie in Kopenhagen, Parijs en het Amerikaanse Georgia en werkte enkele jaren op het ministerie van Cultuur voor hij van 1988 tot 1991 privésecretaris van de eerste minister in Denemarken werd. In die tijd mocht hij een kladje schrijven voor de nieuwjaarsspeech van de koningin.

“Ik schreef ooit haar nieuwjaarsspeech, maar ze heeft er geen woord van gebruikt. Behalve dan ‘God Save Denmark’”

“Het was de gewoonte dat de jongste academicus van het kantoor die heel ondankbare taak op zich nam. Mijn chef zei: ‘Je moet weten dat ze nooit een woord gebruikt van wat wij haar leveren. Hooguit hebben we af en toe de indruk dat wat wij schreven haar geïnspireerd kan hebben. Voel je dus vooral niet slecht als je op oudejaarsavond naar haar speech luistert en er zit geen woord in van wat je hebt neergepend.’ Maar ik hoopte daar verandering in te kunnen brengen. Ik blikte terug op het jaar en trachtte die voorvallen te selecteren die haar mogelijk konden inspireren. Ze had een manier om zich tot de mensen te richten als een moeder die tot haar kinderen sprak. Soms een tikkeltje stout en ondeugend, maar altijd heel mooi en respectvol geformuleerd. Dus ik schreef wat ik haar in mijn gedachten hoorde zeggen. En ik toonde het aan mijn baas en die zei: ‘Ja, dat ziet er goed uit, stuur maar op. Maar hou er rekening mee dat ze niets van je tekst zal gebruiken.’ En dus op oudejaarsavond luister ik naar haar speech en… er zit werkelijk geen woord in dat ik heb geschreven. Behalve dat ze haar speech gewoonlijk besluit met ‘God Save Denmark’. Een paar dagen later ben ik weer op kantoor en mijn chef zegt: ‘Ik had het je gezegd. Ze heeft geen woord gebruikt van je tekst.’ Ik reageerde: ‘Tochwel.’ Hij was verwonderd: ‘Wat dan?’ Ik lachte: ‘God Save Denmark’. Maar het was een goeie oefening. Een beetje futiel, maar niettemin nuttig.”

“Ze schrikt er niet voor terug om grappig uit de hoek te komen en je een kant van zichzelf te laten zien die je niet van een koningin verwacht”

“Ik heb de koningin verschillende keren ontmoet. De eerste keer toen ik nog een student was. Ze had de gewoonte om naar het jaarlijks bal van de universiteit te komen. En ik was er toen een marshall. Ik was gekleed in een witte slipjas en mocht de deur voor haar openen. Op een bepaald moment mocht ik zelfs haar sigaret aansteken. Daarna heb ik haar nog een paar keer ontmoet. Het is te zeggen: ik vertoefde in dezelfde ruimte met haar. Toen ik student was in Kopenhagen, was ik ook lid van de jaarlijkse Revue. De meeste stukken waren nogal satirisch van aard. De koningin was in haar studentenjaren ook lid van die club. En af en toe kwam ze naar de afterparty. Ik herinner me dat ze er op een gegeven moment opstond en een nogal ondeugend lied zong uit een studentenrevue van veertig jaar eerder. En ze deed dat heel goed. Ik wil maar zeggen, ze schrikt er niet voor terug om af en toe grappig uit de hoek te komen en een kant van zichzelf te laten zien die je niet van een koningin verwacht.”

Deen en Brusselaar

In 1991 zakte Louis Hersom naar Brussel af om er in opdracht van de Deense regering als nationaal expert bij de Europese Gemeenschap te werken. “Ik had een contract van twee jaar. Maar ik was nog maar net in Brussel toen er een examen was voor bepaalde posities binnen de commissie. Er waren 42.000 gegadigden, dus ik hoopte er niet op. Maar twee jaar lang doorliep ik de hele procedure tot ik uiteindelijk te horen kreeg dat er nog 100 mensen overbleven die werden allemaal werden aangeworven. En zo werd ik een Europees ambtenaar en werkte ik eerst jaren op de dienst buitenlandse zaken en de laatste dertien, veertien jaar hield ik me bezig met het bijstaan van landen die hun kandidatuur stelden om lid te worden. Dan hebben we het over landen als Servië, Bosnië en Albanië. En in ’18 ging ik met pensioen. Ik ben nu 67 en woon bijna de helft van mijn leven in Brussel. Maar ik kom nog vaak in Denemarken. Ik heb er nog veel familie. Ook mijn oudste dochter woont er. En door mijn ervaringen op het kabinet van de eerste minister ben ik altijd het nieuws in Denemarken blijven volgen. Ik voel me Brusselaar maar ben tegelijk nog heel Deens. Tenminste, Deens zoals in 1991. Het land en ik zijn in verschillende richtingen geëvolueerd. Er zijn aspecten van de Deense maatschappij die ik niet meer begrijp. De angst en de verachting voor migranten begrijp ik niet. Het is een evolutie die je overal ziet. Terwijl mensen niet zomaar verhuizen. Ze komen naar hier om een leven uit te bouwen. Geef ze dan kansen, zou ik zeggen.”