Twintig jaar na de aanslagen van ‘nine eleven’, een gesprek met onderzoeker en jihadexpert Montasser AlDe’emeh: “Liever een zuiver geweten dan een blanco strafblad”

‘ Nine eleven ’ was de laatste dag van de onschuldige kindertijd van Montasser AlDe’emeh. De prille tiener uit het Oost-Vlaamse Baardegem werd plots aangesproken over de daden van Osama bin Laden. Enkele jaren later wou hij zelf de wapens opnemen. Vandaag staat hij aan de andere kant en strijdt hij tegen radicalisme. Wij hebben een pittig gesprek over moslimterrorisme en extreemrechts, IS-kinderen en Dries Van Langenhove, Joepie en Anderlecht.

Een plek in het Leuvense. De exacte locatie mag ik niet vrijgeven, benadrukt hij. Ik sta te wachten op de hoek van de straat waar we afgesproken hebben. Het is een heldere zaterdagvoormiddag. Exact op tijd ontvang ik een bericht via WhatsApp. ‘ Zie je me? Zwarte pet en rugzak. Blauwe jeans. Volg me, ajb. +/- 50 meter tussen ons houden. ’ Ik zie hem inderdaad staan. Een man met blauwe jeans en zwarte pet op. Ik hou mij aan de afstand en volg hem door enkele kleine straatjes. Ik waan me even een blitse acteur in een Hollywoodkraker. ‘Stel u voor dat de mannen van IS me daar zitten op te wachten’, spookt door mijn hoofd.

We wandelen tien minuten, waarna hij een onopvallend gebouw binnentreedt. Ik volg gedwee zijn voetsporen. Hij wacht me op in de inkomhal, een gang met verschillende deuren. Aan de rechterkant is zijn ‘kot’. Dat wil zeggen: een kleine ruimte met onopgemaakt dubbelbed, keuken, sanitair en vooral veel boeken. Het lijkt wel een kluizenaarsgrot. Hij glimlacht als hij mij gefascineerd ziet kijken. Hij tovert wat fruit op tafel: mango, ananas en aardbei.

Geen show

‘Hoe is het met u’, vraagt hij. Dat ik dat beter aan hem zou vragen, zeg ik. Een eerder interview, vijf jaar geleden, was nog gewoon in een Brussels café. Of zijn gedrag niet overdreven is, vraag ik ietwat argwanend. Hij antwoordt stellig. “Veiligheid is het hoogste goed. Wat voor u raar is, is voor mij dagelijkse kost. De Nederlandse journalist Peter R. de Vries is deze zomer op klaarlichte dag neergeschoten. Hij deed onderzoek naar het criminele milieu. Ik doe dat ook. Ik wil niet hetzelfde meemaken. (even stil) Ik zie dat u wantrouwig bent. Wees gerust: ik voer geen showke op. Ik leef echt zo. Ik moet waakzaam zijn voor mensen die gelieerd zijn aan IS. Het gevaar komt vooral uit die hoek.”

Montasser AlDe’emeh is auteur en jihadexpert. Hij doet onderzoek naar radicalisme en is ook verbonden aan de Scholengroep Brussel, waar hij werkt rond radicalisering. Hij verscheen op de dodenlijst van terreurgroep IS toen bleek dat hij een dubbel leven leidde. Terwijl hij IS-strijders uithoorde over radicalisme, was hij ook informant voor de staatsveiligheid. Dat laatste kwam in de openbaarheid toen hij enkele jaren geleden veroordeeld werd voor schriftvervalsing.

Zuid-Afrikaanse toestanden

Komende week wordt twintig jaar nine eleven herdacht: de gruwelijke aanslagen van die andere terreurgroep Al-Qaeda op de Twin Towers en het Pentagon, waarbij drieduizend mensen het leven verloren. Het zou een breuklijn in de wereldgeschiedenis betekenen, maar ook in het persoonlijke leven van Montasser AlDe’emeh die opgroeide in het Oost-Vlaamse Baardegem. “11 september 2001 was de eerste dag van de rest van mijn leven”, zegt hij.

U werd geviseerd op school, lees ik in uw boek. U moest u haast verontschuldigen voor de daden van Bin Laden.

“( knikt ) Dat was een vreemde ervaring. Ik was pas twaalf jaar, hè. De leerkracht vroeg mij wat er aan het gebeuren was. Wist ik veel. Ik kende die Bin Laden helemaal niet. Bush moest ik niet hebben. Dat wist ik wel. Ik ben een kind van Palestijnse vluchtelingen. Ik wou me niet vereenzelvigen met de grote vriend van Israël. Maar daarom keur ik die aanslagen toch niet goed? Toch werd ik in die hoek geduwd. Of beter: het voelde zo aan. Vandaag kan ik dat beter plaatsen. Ik was de enige moslim in de klas. Iedereen was naar adem aan het happen, ook de leerkrachten.”

Wat bedoelt u met de eerste dag van de rest van uw leven?

“Weet u wat een bittere pil was die dag? Dat Anderlecht niet kon winnen op het veld van Lokomotiv Moskou. Het werd 1-1. Ik ben een hevige fan van paarswit. De dagen daarna schreven de kranten alleen maar over de aanslagen. Vreemd, dacht ik. Als er in Palestina doden vallen, is er amper aandacht voor. Ik wou dus meer weten. Ik wou antwoorden kunnen geven op de vragen die bleven komen. Ik ben daarom voor het eerst een boekenwinkel binnengestapt. De rest is geschiedenis ( wijst naar de stapels boeken in zijn kamer, red. ). Ik was mijn kinderlijke onschuld kwijt. Het is door nine eleven dat ik in de ban geraakt ben van terrorisme en jihadisme.”

Enkele jaren later wou u zelf de wapens opnemen.

“Ik ben vervreemd geraakt van mijn omgeving. Van de ene dag op de andere was ik met andere dingen bezig dan mijn klasgenoten. Terwijl zij de Joepie lazen, verslond ik boeken over terrorisme. Ik worstelde met mijn identiteit. Wie was ik? Waar behoorde ik toe? (even stil) Ik heb het uiteindelijk niet gedaan. Gelukkig maar. Anders was ik dood. Het doet me pijn te zien dat andere jongeren wél de wapens opnemen.”

Komt het ooit weer goed tussen het westen en de islam?

“ (fors) Het móet. Dat is mijn engagement. Ik zie helaas veel afstand in onze samenleving. Sommige Vlamingen zijn al kwaad als ze allochtone buren krijgen. Die afstand leidt tot vervreemding en soms tot radicalisme. Dat is héél gevaarlijk. We moeten elkaar leren begrijpen. Dat is de essentie van wat ik vandaag wil zeggen. ( even stil ) Ik maak me grote zorgen. Je moet eens kijken hoe politici tekeer gaan op Twitter. Wie een andere mening heeft, wordt verketterd. Voor nuance is geen plaats meer. De mensen worden opgepookt. (zucht) We leven in een prachtig land, maar we laten ons zot maken op sociale media. Mag ik een oproep plaatsen? Mensen, laat u alstublieft niet meeslepen.”

Wat is uw vrees?

“Als de afstand tussen mensen en gemeenschappen blijft groeien, vrees ik Zuid-Afrikaanse toestanden. Dat is segregatie en dat kan escaleren. (op dreef) Er zijn veel gelijkenissen tussen nine eleven en de aanslagen van 22 maart 2016 in Brussel. Er is echter één groot verschil. Amerika werd van buitenaf aangevallen. Brussel, maar ook Parijs, werd van binnenuit aangevallen. De Abdeslam’s en andere daders zijn hier geboren en getogen. Ik kén hun profielen. Zij waren tien à twaalf jaar toen Amerika aangevallen werd, net zoals ik. Ze werden daarover aangesproken, raakten vervreemd van hun omgeving en zijn later geradicaliseerd. Je kan 22 maart niet los zien van 11 september.”

Hoe groot is vandaag de kans op islamitische aanslagen?

“Even groot als twintig jaar geleden. De dreiging is altijd reëel gebleven. Al-Qaeda heeft op een bepaald moment aan populariteit ingeboet, maar IS werd dan weer springlevend, zowel in het Midden-Oosten als in Afrika. We spreken nu vooral over Afghanistan, maar onderschat niet hoe sterk ze staan in Afrikaanse landen zoals Nigeria, Mali en Mozambique. In eigen land komt het gevaar vooral van geradicaliseerde individuen die ook via sociale media in aanraking komen met de propaganda van IS. Zij zijn meester in het veroveren van gefrustreerde geesten.”

Wat denkt u van de machtsgreep van de Taliban in Afghanistan?

“Het is voor mij geen verrassing. Ik heb dit jaren geleden voorspeld in een interview met Knack. Ik ben voorstander van de Amerikaanse terugtrekking. De Afghanen moeten zelf hun land kunnen besturen. Let wel: ik ben kritisch voor de Taliban, zeker als het gaat over mensenrechten. Maar zolang vanuit het land geen dreiging komt voor andere landen, kan een militaire interventie niet verantwoord worden. Bovendien is ook de Taliban IS aan het bestrijden. Vergeet dat niet, hè. Dat zijn vijanden van elkaar.”

Wat vindt u ervan dat onze regering kinderen van Belgische IS-strijders terughaalt?

“Dat is een moeilijk debat. Ik ben in die kampen geweest. Het is een schande dat daar kinderen leven. Zij zitten daar jarenlang gevangen zonder onderwijs, zonder begeleiding. Wat is dan het alternatief? De kinderen daar tien jaar aan hun lot overlaten? (stil) Ik zie geen alternatief. Máár: we mogen niet naïef zijn.”

Wat bedoelt u daarmee?

“Ik ben zelf geboren in een vluchtelingenkamp in Jordanië. Mijn ouders waren de oorlog in Palestina ontvlucht. Ik herinner mij daar niets van. Toch was het moeilijk voor mij om in België op te groeien. Ik ben vervreemd geraakt en wou zelfs de wapens opnemen tegen Israël. Wat moet dat dan niet zijn voor kinderen van IS-strijders? Zij groeien op in angst. Ze horen de bommen rond hun oren vliegen. Hun vader is dood. Dan komen ze naar Vlaanderen, waar ze voelen dat veel mensen hen niet willen. Het kind zal vragen stellen. Veel zal afhangen van de antwoorden. Wat zullen de moeders zeggen? Sommigen zullen genuanceerd zijn, anderen niet. (benadrukt) Ik hoop dat de overheid investeert in traumabegeleiding. Ik heb daar echter geen goed oog in. Enkele jaren geleden gaf ik een lezing in een klas in Brussel. Opeens begon iemand te huilen. Dat bleek de broer te zijn van één van de daders van Parijs. Hoewel zijn broer zich had opgeblazen, is die jongen nooit begeleid.”

Onze veiligheidsdiensten waarschuwen intussen voor extreemrechts geweld. Hoe schat u dat in?

“Wat voor religieus radicalisme geldt, geldt ook voor rechts radicalisme. Er zijn verschillende gradaties. Niet elke rechtse radicaal wil Anders Breivik imiteren, maar het gevaar is wel reëel. Ik doe momenteel onderzoek naar Schild & Vrienden voor de universiteit van Gent. (haalt stapel papieren boven) Dit zijn interviews met twintig leden van de beweging. Ook Dries Van Langenhove, de leider, heb ik meermaals gesproken. Ik zal u een eerste conclusie geven en ik vrees dat veel mensen het niet graag zullen lezen. Een beweging zoals Schild & Vrienden kan de kans op geweld verminderen. Ik zal u uitleggen waarom. Zo’n beweging vertaalt de woede van haar leden in politieke acties, niet in aanslagen. Ik ben meer bevreesd voor jongeren die geïsoleerd aan een computerscherm zitten. De kans dat zij ongemerkt radicaliseren en uiteindelijk voor geweld kiezen, is véél groter.”

U vindt Dries Van Langenhove geen gevaarlijk figuur?

“Neen, want hij kiest voor de politieke weg. Hij zetelt in het parlement. Het is net de kracht van onze democratie dat mensen zoals Dries een mening mogen hebben en die ook mogen vertolken.”

Vindt u niet dat hij aanzet tot haat en geweld?

“Dat is aan het gerecht om te bepalen. Ik ben een onderzoeker en de eerste conclusie van mijn onderzoek is dat Schild & Vrienden radicaal-rechtse jongeren uit de gewelddadige sfeer kan halen. Ik heb dus liever dat iemand zich aansluit bij dergelijke bewegingen dan dat hij zich opsluit in zijn kamertje.”

Wordt u nog in vertrouwen genomen door jongeren? Uw veroordeling en uw dubbel leven hebben uw geloofwaardigheid geen goed gedaan.

“Denkt u dat? Ik heb aan street credibility gewonnen, denk ik soms. Het feit dat ik controversieel ben, zorgt voor nieuwsgierigheid. Als ik met mensen spreek, dan leg ik goed uit wie ik ben, wat ik doe en waarom ik voor de staatsveiligheid heb gewerkt. Ik wil trouwens benadrukken dat ik onterecht veroordeeld ben. Maar goed: liever een zuiver geweten dan een blanco strafblad. Ik heb spijt noch rancune. (denkt na) Let wel: ik kan begrijpen dat mensen argwanend zijn. Dat is omdat ik niet in één hoek te duwen ben. Ik ben kritisch voor iedereen: de ene keer voor de moslimgemeenschap, de andere keer voor de Vlamingen en, geloof me, vooral voor mezelf.”

Bio

-Geboren op 8 april 1989 in een vluchtelingenkamp in Jordanië. Kind van Palestijnse ouders.

-Groeide op in Baardegem, deelgemeente van Aalst.

-Master in de Arabistiek en Islamkunde (KU Leuven).

-Verbonden aan de onderzoeksgroep Arabistiek van de KU Leuven.

-Verbonden aan het Instituut voor Internationaal Onderzoek naar Crimineel Beleid van de Universiteit Gent.

-Auteur van onder andere De Jihadkaravaan en Dubbel Leven .