Piet Vanthemsche geeft zijn visie op de crisis in de landbouw: “De frustratie zit hoog”

De landbouw staat onder druk. Laat me dat een eufemisme noemen. Er lijkt maar geen einde te komen aan de al jaren aanslepende crisis. Boerenbondvoorzitter Piet Vanthemsche ontwaart drie grote problemen, en geeft evenveel oplossingen. Alleen lijkt het wachten tot ook Europa, die de grootste verantwoordelijke is voor landbouwbeleid, op de kar springt.

Twee weken geleden hebben duizenden boeren uit heel Europa betoogd in Brussel. Hun grote boodschap: wij willen een eerlijke prijs voor onze producten. Helaas werd de manifestatie ontsierd door wat relschoppers. Piet Vanthemsche (59) betreurt dat vooral dát beeld achteraf is blijven hangen. “Laat me duidelijk zijn: dat geweld keur ik af. Dat past niet in onze manier van werken. Máár: dat ging om een heel beperkte groep waarvan sommigen niet eens boeren zijn. Je kan dat blijkbaar niet vermijden als je een betoging wil organiseren. Je staat daar machteloos tegenover. Ik vond het jammer dat de media niet meer de nadruk legden op de indrukwekkende kolonne tractoren op de kleine ring van Brussel. Ik vond dat minstens zo spectaculair als de amokmakers. Maar goed, het is nu zo. De media brengen graag het dronken individu in beeld dat denkt de politiebarricade te trotseren. Maar ik denk niet dat dit het imago van onze boeren beschadigd heeft.”

Het toont wel aan hoe diep de onmacht zit bij sommige boeren.

De frustratie zit inderdaad heel hoog. Vooral bij varkensboeren. Zij werken al jaren op de rand van rentabiliteit of zelfs met verlies. Maar Europa doet alsof zij niet bestaan. Europa heeft alleen aandacht voor melkveehouders. Dat begrijpen wij niet. Maar ik weiger te vervallen in defaitisme.

Kan u eens helder uitleggen wat vandaag het voornaamste probleem is voor de boeren? En wat een oplossing kan zijn?

Er zijn verschillende problemen. Je hebt ten eerste de impact van politieke conflicten met als recente voorbeeld het Russische embargo op bepaalde producten van bij ons. Je hebt ten tweede het feit dat Europa de marktbescherming voor boeren heeft afgebouwd wat hen nu blootstelt aan de grote prijsschommelingen op de wereldmarkt. En je hebt ten slotte de zwakke positie van de kleine familiale boer. Die drie factoren bedreigen de toekomst van onze boeren. Op korte termijn vragen wij een inspanning om de verliezen door de Ruslandcrisis te compenseren. Op lange termijn vragen we maatregelen om de invloed van prijsschommelingen te beperken en maatregelen om de plaats van de boer in de keten te versterken.

Hoe kan die invloed getemperd worden?

Europa zou meer out of the box moeten durven denken. Vandaag krijgen boeren bedrijfstoeslagrechten, elk jaar evenveel. In Amerika is dat anders. Daar krijgen boeren financiële steun in de jaren dat hun inkomen onder druk staat, en geen steun in welvarende jaren. Zo kan je je middelen veel gerichter gebruiken. Ik zeg niet dat dat het ideale model is, maar het is iets om over na te denken. We moeten iets doen om de inkomensonzekerheid op te vangen.

“Europa doet alsof de varkensboeren niet bestaan”

Hoe kan de plaats van de boer in de keten versterkt worden?

Door een uitzondering te maken op de mededingingswet. Boeren zouden in moeilijke tijden afspraken moeten kunnen maken over minimumprijzen. Je moet goed beseffen dat de boer de zwakste schakel is in de voedingsketen. En als het slecht gaat, is het die schakel die de schade lijdt. Dat is niet redelijk.

Boeren vragen meer marktregulering. Europa is daar net van afgestapt omdat het niet werkt.

Wij willen niet terug naar de oude quotasystemen. We vragen wel mechanismen die tijdelijke bijsturing van productie mogelijk maken in tijden van crisis zoals nu met het embargo van Rusland.

De Europese Commissie wil 500 miljoen euro extra op tafel leggen voor de landbouw. Waarom bent u hierover niet tevreden?

Die 500 miljoen is maar een fractie van de verliezen die wij geleden hebben. En het is vooral voor de melkveehouderij bestemd, terwijl de varkenshouderij al langer en veel grotere verliezen lijdt. En ten derde omdat die 500 miljoen geen oplossing is op lange termijn. Europa toont niet de wil om fundamenteel bij te sturen, terwijl de voorbije jaren toch aangetoond hebben dat de vrije wereldmarkt niet werkt.

“Zij die denken dat we zonder onze boeren kunnen, zijn naïef”

Die boeren krijgen al zoveel, en ze blijven maar klagen, zie ik de mensen al denken.

Dat zal inderdaad een reactie zijn van een deel van de mensen. Maar je mag niet vergeten hoeveel dat Russische embargo onze Vlaamse landbouw kost. Dat gaat makkelijk over 220 miljoen per jaar. Europa neemt een geopolitieke beslissing in verband met Oekraïne, maar het zijn wel de boeren die de factuur incasseren door de handelsoorlog die daarop volgt.

Ligt het probleem ook niet bij de consument? Als een supermarkt één kilogram kippengehakt verkoopt aan 3 euro, ontstaat daar een rush op. Veel houdt de boer daar niet van over.

Je moet twee dingen los zien van elkaar. De consument is natuurlijk gevoelig voor de prijs van een product. Maar ik ben het niet eens met het beeld dat hij alleen het goedkoopste koopt. De consument heeft ook aandacht voor de herkomst van voedsel. En twee: ik vind dergelijke acties van supermarkten heel onethisch. Wij hebben dat al aangekaart, maar veel meer kunnen we niet doen. Die acties druisen niet in tegen de wet.

Moeten boeren ook in eigen boezem kijken?

Natuurlijk, in eerste instantie zelfs. Een boer moet zijn kosten en opbrengsten goed tegen elkaar afwegen. Hij moet zich ook afvragen wat zijn beste bedrijfsvoering is. Voor de ene zal dat specialiseren zijn, voor de andere verbreden, voor nog een andere inzetten op nicheproducten. Maar ik zie intussen ook dat boeren die dat heel bewust doen, toch blijven zitten met rode rekeningen. Daarom is het een en-en-verhaal. Zolang enkele fundamentele problemen niet aangepakt worden, zal de moeilijke situatie blijven duren.

Is de rechtstreekse verkoop aan de consument dé toekomst van de landbouw?

Voor een deel. Maar je mag niet onderschatten wat dat inhoudt. De mensen die dat doen, zijn zowel boer, beenhouwer als winkelier. Daarom zeg ik: het zal niet voor iedereen de toekomst zijn. Je mag ook niet vergeten dat negentig procent van de bevolking zijn voeding aankoopt in een supermarkt. Het grote voordeel van directe verkoop is natuurlijk de prijszekerheid.

Er is ook kritiek op de Boerenbond omdat zij niet alleen de belangen van de boeren verdedigt, maar ook participeert in voedselverwerkende bedrijven zoals Greenyard Foods. En die willen de boeren liefst zo weinig mogelijk betalen. Is dat geen moeilijke spreidstand?

De Boerenbond heeft inderdaad ook een financiële poot. En het zou een schande zijn mochten we daarmee niet investeren in onze agro-voedingsketen. Maar onze aanwezigheid daar belet ons niet de belangen van de boeren te verdedigen. Wij proberen juist te zorgen voor een goede relatie tussen boeren en verwerkers. Het is trouwens manifest onjuist dat zij de boeren zo weinig mogelijk willen betalen. Zij hebben alle belang bij een duurzame relatie.

Komt het nog goed met de boeren in ons land?

Dat ben ik zeker. Onze land- en tuinbouw is zeer performant en een onderdeel van een sterke keten. Productiezekerheid voor de boer betekent trouwens ook voedselzekerheid voor de burger. Ik voel dat dat besef groeit. De mensen staan lang niet zo negatief tegenover onze sector als sommigen graag laten uitschijnen. Voedselzekerheid is een heel belangrijk goed, ook bij ons. Zij die denken dat we zonder onze boeren verder kunnen, zou ik zelfs naïevelingen noemen.