De glazen bol van Jonathan Holslag, expert internationale politiek en nu ook burgemeester van Tienen: “China en Amerika bereiden zich voor op oorlog”

Vrolijk word je niet van zijn analyse. Een Derde Wereldoorlog valt niet uit te sluiten, stelt Jonathan Holslag, de professor die vorige maand zijn toga inruilde voor de sjerp van Tienen. Voor onze krant kruipt de 43-jarige Vlaams-Brabander nog eens in zijn oude rol. Een gesprek over Trump en TikTok, te veel wapengekletter en te weinig burgerzin.

Het is de tweede dag van het nieuwe jaar en Jonathan Holslag is naarstig aan het werk op het gracieuze stadhuis van Tienen. Dat zijn nieuwe leven hem bevalt, zegt hij. “Het is heel intens, maar ook heel boeiend. Net zoals de internationale politiek is de lokale politiek een intrigerend kluwen. Het verschil is dat een professor na het maken van een analyse meestal kan stoppen. Een burgemeester moet dan nog beginnen. Maar wat mij vooral verrast, is de warmhartigheid van de mensen. Eerlijk: ik was daar een beetje bevreesd voor. Als je 30 procent van de stemmen haalt, wil dat ook zeggen dat 70 procent niet voor jou stemt. Vooralsnog zijn de reacties enorm positief. Maar ik besef dat ik nog in mijn wittebroodsweken zit.”

Bijna één op drie stemde voor u, terwijl u hier amper drie jaar woont. Hoe hebt u dat geflikt?

“Hoe hebben wij dat geflikt, bedoel je. Durf is een brede beweging die ingebed zit in alle buurten en deelgemeenten. Dat is onze grote sterkte: het verkiezingsresultaat is de vertaling van die brede basis. Plus: de mensen wilden vernieuwing.”

Het is ook uw charisma, hoor ik overal.

“Overschat dat maar niet. Er zijn niet zo heel veel mensen die naar De Afspraak kijken of mijn columns in De Morgen lezen. Misschien dat twintig procent van de Tienenaars mij kende en dan nog. Die zijn niet allemaal fan, hoor.”

Hoe bent u hier eigenlijk beland?

“Wij woonden voordien in Landen, maar waren toen al gefascineerd door deze stad: een underdogstad met veel potentieel en een rijk verleden. Wist je trouwens dat Napoleon hier nog geweest is? Toen de oude priorij van de Augustijnen te koop kwam te staan, hebben we niet getwijfeld. En zo woon ik nu op tweehonderd meter van mijn werk. Het is een enorm leuke stad. Anders zet je deze stap niet. Maar er is ook veel werk aan de winkel. Het is tijd dat het potentieel volledig benut wordt.”

Ik ken Tienen vooral van de sketch van De Ideale Wereld, die de mensen deed geloven dat de Chinese president hier op bezoek was …

(lacht) “Waardoor wij nu wereldfaam genieten. Maar het ironische is dat er hier de voorbije jaren wel degelijk grote namen gekomen zijn. De Taiwanese minister van Buitenlandse Zaken bijvoorbeeld. Dat was een privébezoek, maar het was net kermis op die dag en die man wilde absoluut smoutebollen eten. Daar werd een foto van genomen en twee dagen later stond die overal in de krant, tot in China toe. (fijntjes) Wat daar uiteraard niet geapprecieerd werd, zo heb ik te kennen gekregen.”

“Wat mij vooral verrast, is de warmhartigheid van de mensen. Eerlijk: ik was daar een beetje bevreesd voor”

Niet alle Tienenaren waren opgezet met die sketch.

(knikt) “Omdat we daar in ons hemd gezet zijn. Maar laat ons eerlijk zijn: zulke filmpjes kun je maken op eender welk marktplein in Vlaanderen. Ik heb de Tienenaren tijdens de campagne ervaren als kritische mensen, zeker niet als naïevelingen. Luc Haekens (de maker van die sketch, red.) heeft zich trouwens geëxcuseerd en zijn excuses zijn aanvaard. Hij is hier onlangs opnieuw geweest voor een interview − een ernstig interview deze keer. Enfin, dat denk ik toch.” (glimlacht)

Hoe was uw eerste oudejaarsnacht als burgemeester, en dus bevoegd voor de veiligheid?

“Ik heb het uiteraard sober gehouden. Een fijne wandeling in de Ardennen, een etentje bij mijn broer en omstreeks middernacht opnieuw naar huis omdat er wat incidentjes waren. Het vuurwerkverbod was helaas geen daverend succes.”

Ook brandstichting?

“Neen. Wij zijn Brussel niet, godzijdank, ofschoon enkele grootstedelijke uitdagingen wel tot hier aan het doorsijpelen zijn. Het onveiligheidsgevoel bijvoorbeeld. Het verbaast mij hoeveel mensen ’s avonds niet meer buiten durven. Dat is een gevolg van de groeiende diversiteit, we moeten daar eerlijk in zijn. Dat is iets waar ik mee aan de slag wil. De mensen verwachten dat ook.”

De verwachtingen zijn groot. U werd zelfs al de Messias van Tienen genoemd.

“Dat is een etiket van de oppositie. Ik beschouw mezelf helemaal niet zo. Er zal verandering komen, maar dat zal in stapjes gebeuren.”

U hebt de lat ook zelf hoog gelegd door politieke vernieuwing te beloven. Wat wordt de grootste verandering?

“Wij gaan buurtambassadeurs aanstellen en buurtraden organiseren zodat er meer inspraak komt van onderuit. Dat is mijn stokpaardje. Ik wil de mensen uit hun zetel krijgen. Ik wil dat iedereen zich engageert voor een betere stad. Ook de oppositie wil ik de hand reiken. Ideeën zullen beoordeeld worden op inhoud en niet op politieke kleur. Vandaar dat de gemeenteraadsleden voortaan alfabetisch zitten en niet langer per fractie: om de blokvorming te breken.”

“Kleuterklasniveau”, zegt uw voorganger Katrien Partyka (CD&V) daarover.

“Een trieste uitspraak. Misschien klink ik idealistisch, maar ik wil met dit experiment wel degelijk de oppositie bij het beleid betrekken. Maar als zij deze uitgestoken hand niet aanvaarden, als zij mij alleen maar klem willen zetten, dan ga ik terugslaan. Dan krijgen ze een koekje van eigen deeg. Ik kan heel vriendelijk zijn, maar ook genadeloos. Ik heb daar geen schrik voor, ik ben daar op voorbereid.”

Waarom stopt u uw lesopdracht aan de VUB? Veel burgemeesters cumuleren twee functies.

“Omdat ik dat beloofd heb aan de kiezer. Eén reden waarom het vertrouwen in de politiek laag is, is omdat te weinig beloftes waargemaakt worden. Als je een stad echt wil veranderen, moet je ook zelf aanwezig zijn. Ik blijf de internationale politiek natuurlijk volgen. Een dag telt 24 uur.”

Bent u optimistisch over 2025?

“Neen. We zitten al meer dan tien jaar op een hellend vlak richting een turbulente wereldorde, of beter: wereld-wanorde. Dat zal het komend jaar alleen maar versterkt worden. De kern is de verzwakking van de westerse wereld, van Europa en Amerika. Dat leidt ertoe dat andere grootmachten agressiever durven te worden én dat de eigen bevolking haar heil zoekt bij nationalistische en populistische leiders zoals Trump. Trump was bijna een onvermijdelijkheid voor de Amerikaanse samenleving. Ook in Europa zien we meer en meer zulke leiders opduiken.”

“Als ik alles zou vertellen over de bewapening in de Stille Oceaan, gaan uw lezers een week niet slapen”

Tot wat zal die wanorde leiden? Dreigt een Derde Wereldoorlog?

“Dat is misschien een groot woord, alhoewel … Er zijn twee krachtvelden waar ik mij grote zorgen over maak. Eén: de bevolkingsexplosie in Afrika. Dat gaat gepaard met armoede, geweld en falende staten. De migratiedruk zal gigantisch worden: in eerste instantie op de steden daar, maar daarna ook op Europa. Twee: de dreigende oorlog tussen China en Amerika. Deze twee landen zijn zich aan het voorbereiden op oorlog. Op een warme oorlog, dus ook militair. Vroeg of laat zullen zij elkaar treffen. Daar bestaat zelfs geen twijfel meer over. Dat kan in Taiwan zijn, in de Zuid-Chinese Zee, … Ook de handel vormt geen belemmerende factor.”

Dat is geen beeld om vrolijk van te worden.

“Als ik u alles zou vertellen over de bewapening die bezig is in de Stille Oceaan, gaan uw lezers een week niet slapen. Wat daar aan het gebeuren is, is huiveringwekkend. Tien jaar geleden werd ik een doemdenker genoemd, maar vandaag zijn zelfs de meest constructieve Europeanen deze bocht aan het maken. Diplomaten en politici uit de hoogste kringen zeggen mij dat de kans op een grootmachtenconflict, en dus een wereldoorlog, nog nooit zo groot is geweest. Een dichte medewerker van Trump was onlangs op bezoek. Zijn boodschap: het best mogelijke scenario is het vermijden van een totale wereldoorlog. Ook in China nemen de zenuwen toe omdat men weet dat een conflict onafwendbaar wordt.”

Hoe kijkt men in China naar de figuur van Trump?

“De man zelf wekt vooral aversie op. Men is wel bevreesd voor zijn roekeloosheid. De Chinezen zijn nu aan het uitzoeken hoe corrumpeerbaar hij is en wat zijn zwakke plekken zijn. Misschien is dat wel Elon Musk, die een groot deel van zijn winst in China haalt. Ik kan me trouwens niet voorstellen dat Trump en Musk een duurzame verstandhouding zullen ontwikkelen. Er is maar plaats voor één mannetjesgorilla op de heuvelrug.”

In eigen land wil de Arizona-regering in spe extra geld investeren in het leger. Is dat een goede zaak, volgens u?

“Dat is onvermijdelijk, maar het zal niet genoeg zijn. Als je een veilige en weerbare samenleving wil, moet je ook, en vooral, burgerzin aanwakkeren. Vandaar dat we de mensen geen rad voor de ogen moeten draaien. De afbrokkeling van de macht van het Westen is een feit. De vraag is: hoe reageren we daarop? Storten we ons helemaal in hamstermodus met zaklampen en Dafalgan, zoals sommigen voorstellen? Of gaan we eindelijk opnieuw rechtstaan en onze nek uitsteken?”

Hoe kan je burgerzin aanwakkeren?

“Het onderwijs speelt daarin een cruciale rol. Maar ik ben daarnaast ook pleitbezorger van verplichte burgerdienst. Dat hoeft niet militair te zijn. Dat kan ook een andere vorm van gemeenschapsdienst zijn. En drie: moedig de mensen aan om buiten te komen en samen zorg te dragen voor hun buurt. Dat is wat we hier in Tienen willen doen, de mensen uit hun zetel krijgen.”

U wijst naar het onderwijs. Hoe kijkt u naar het smartphoneverbod dat bevoegd minister Zuhal Demir (N-VA) wil opleggen?

“Dat vind ik zeer goed. Een school is de bouwplaats van de samenleving van morgen. Het is daar dat we burgerzin moeten aanwakkeren. Het is daarom belangrijk dat daar een omgeving gecreëerd wordt waarin persoonlijke contacten centraal staan. De afwezigheid van de ruis van sociale media zal ook zorgen voor mentale rust. Want niemand kan nog ontkennen dat sociale media zeer intrusief zijn.”

In Amerika woedt een debat om TikTok te verbieden. Wat zegt u?

“Mijn dochters mogen het alvast niet gebruiken. (denkt na) Let wel: iets verbieden, is niet altijd ideaal. Dat is ook een beetje erkennen dat je zelf onvoldoende intrinsieke kracht hebt om met iets om te gaan. In een ideale wereld worden onze kinderen opgevoed en gewapend tegen de gevaren van sociale media. Maar dan kijken we opnieuw naar het onderwijs en dat heeft ook zijn beperkingen qua draagkracht. Een verbod tot zestien jaar zou ik niet ongenegen zijn.”

Luisteren uw dochters als u zegt dat TikTok niet mag?

“Jawel, omdat ik hen goed uitleg wat de risico’s zijn. Het grootste gevaar voor onze democratie is niet het feit dat Chinezen en Russen ons proberen te manipuleren, maar wél onze vatbaarheid daarvoor. En die grotere vatbaarheid is het gevolg van het afbouwen van kritisch denken en burgerzin. Daar spelen de Chinezen handig op in. Dat is iets wat ik de centrumpolitici van de voorbije dertig jaar verwijt. Zij hebben onze democratie laten verloederen tot consumptieparadijzen. Burgers krijgen alle rechten, maar worden amper gewezen op hun plichten.”

Hoe kijkt u als nieuwbakken politicus naar de aanslepende regeringsvorming?

“Ik vind dat hemeltergend. Ik heb stilaan te doen met Bart De Wever (formateur en N-VA-voorzitter, red.). Ik begrijp dat er moeilijke keuzes gemaakt moeten worden, maar dat is eigen aan de politiek. Politiek is doen wat moet gedaan worden, niet wat iemand populair maakt. Helaas is niet iedereen daarvan overtuigd.”

Tot slot: hoe zou de kleine Jonathan kijken naar de sjerp die u nu draagt?

“Met grote verwondering. Hij zou het heel onwezenlijk vinden. Het is ook onwezenlijk. Dit is geen droom die in vervulling gaat. Tot twee jaar geleden was er geen haar op mijn hoofd dat eraan dacht om politicus te worden. De enige reden dat ik gesprongen ben, is mijn burgerzin die knaagde. Als je het puur materialistisch bekijkt, dan boet ik in. Maar ik vind het een ongelooflijk mooie uitdaging.”

Uw leven had ook anders kunnen lopen. Opiniemaker Noël Slangen, die ook armoede gekend heeft in zijn jeugd, zegt: “Maak van mij geen rolmodel. Ik ben de kettingroker die het geluk had om honderd jaar te worden.” Denkt u ook zo?

“Geluk is zeker een belangrijke factor. Maar ook verbetenheid speelt mee. Dat is volgens mij zelfs de meest bepalende factor. Als je niet verbeten bent, zal je niet ver komen, ook al heb je alle geluk van de wereld. Die verbetenheid is iets wat ik mis in dit tijdperk. Mensen laten zich soms te makkelijk in de touwen slaan.”