Exclusief interview met prinses Esmeralda: “Filip is een moedig man. Maar dat is niet genoeg.”

“De brief van koning Filip is een belangrijke eerste stap. Maar dat is niet genoeg. De Belgische staat moet formele excuses aanbieden.” Aan het woord is prinses Esmeralda, dochter van koning Leopold III en tante van de huidige koning. De 63-jarige prinses woont in Londen met haar gezin. Vorig najaar haalde ze wereldwijd alle voorpagina’s, toen ze gearresteerd werd op een klimaatactie. Wij hebben een exclusief gesprek op de vooravond van onze nationale feestdag.

Prinses Esmeralda is het zesde en jongste kind van Leopold III (1901-1983). Haar moeder is Lilian Baels, de tweede vrouw van de koning, met wie hij trouwde in volle wereldoorlog. Esmeralda is geboren in Laken, enkele jaren na de troonsafstand van haar vader. Ze groeide op in de beschermde omgeving van het koninklijk domein van Argentueil. Haar beroemde broers Boudewijn en Albert, de toenmalige koning en de latere koning, waren het huis al uit. Esmeralda studeerde journalistiek aan de universiteit van Louvain-la-Neuve en sloeg daarna haar vleugels uit. “Ik wou als kind al de wereld rondreizen om te schrijven”, vertelt ze vandaag. “Ik heb die droom kunnen waarmaken.”

De prinses woont al ruim twintig jaar in Londen, met haar gezin. Dat is haar man, Salvador Moncada, een Hondurese wetenschapper, en haar twee kinderen: Alexandra (22) en Leopoldo (19). Dat ze dit interview doet, is omdat ze zelf journaliste is, vertelt ze. “Ik weet hoe belangrijk het voor u is om mensen te kunnen spreken.” Esmeralda is een vlotte vrouw zonder sterallures. Geen stijve hark zoals anderen in de dynastie Saksen-Coburg. Ze stelt geen exclusieven voor dit gesprek. Private en smeuïge details over haar familie deelt ze niet, maar voorts kan elk thema. Zelf is ze vooral bezig met klimaat en mensenrechten.

Hoe is het leven in Londen in coronatijden?

Dat komt weer op gang. Traag weliswaar. Het aantal doden blijft maar oplopen. Groot-Brittannië is laat in actie geschoten. De regering heeft de crisis slecht aangepakt. De lockdown werd pas op 23 maart ingesteld. Veel te laat.

Hoe gaat het met uw gezin?

Goed. Wij mogen niet klagen, want wij wonen in een huis met een tuin. Mijn kinderen studeren aan de universiteit. Mijn dochter is zonet afgestudeerd als master in de mariene en moleculaire biologie. Dat was wat vreemd, omdat er geen ceremonie was. Ze wil verder studeren voor dokter. Mijn zoon studeert politieke wetenschappen. U ziet: wij mogen ons gelukkig prijzen. Er zijn veel gezinnen die in een klein appartement wonen. Dat moet vreselijk zijn op mentaal vlak. De stijging van het huiselijk geweld is geen toeval.

Wat is de belangrijkste les die u leert uit deze crisis?

Dat een virus een land kan stilleggen, een economie. Dat is onwaarschijnlijk. Maar ook dat regeringen véél geld kunnen investeren om een crisis te bestrijden. De volgende acute crisis staat al voor de deur: het klimaat. Ik hoop dat dat ook daarvoor zal kunnen.

Ziet u een link tussen corona en het klimaat?

Zeker. Wilde dieren verliezen hun habitat door ontbossing. Een virus zoals covid ontstaat door contact tussen wilde dieren, huisdieren en mensen. Ik vrees voor meer pandemieën in de nabije toekomst door de ontbossing en door het verlies aan biodiversiteit. Ik ben de voorbije weken vooral bezig met die thema’s.

Wat kan u doen?

Werken aan bewustzijn. Geld inzamelen. Lobbyen. Bedrijven overtuigen om niet aan ontbossing te doen. Het Amazonewoud is opnieuw aan het branden. De inheemse stammen zijn heel kwetsbaar voor ziektes, zeker in deze periode. Als ik mijn naam kan gebruiken om hen te helpen, dan doe ik dat graag.

Vorig najaar wist plots iedereen dat u een koningsdochter bent.

Ik verscheen plots op de voorpagina’s van alle kranten. Voordien wist niemand in Londen wie ik was. (lacht)

U werd gearresteerd op een klimaatactie.

(afgemeten) Dat was ook het doel. Ik wou op die manier aandacht vestigen op de actie. Dat is gelukt. Ik ben héél bezorgd om de klimaatopwarming. We moeten allemaal een steentje bijdragen. Wie de dag nadien moet werken, kan het risico niet nemen om gearresteerd te worden. Ik wel. Daarom doe ik dat. Het klimaat heeft radicale actie nodig.

“De klimaatbeweging is te veel een witte beweging. Er zou een verbond moeten komen met Black Lives Matter.”

Vanwaar komt dat engagement?

Ik heb dat van mijn vader, denk ik. Hij was heel begaan met het behoud van biodiversiteit. Al werd toen nog niet gesproken over de opwarming. Na zijn dood ben ik voorzitter geworden van zijn fonds (Leopold III-fonds voor natuuronderzoek en natuurbehoud, red). Het klimaat is het belangrijkste issue van deze eeuw. Dat is ook mijn levensdoel. Dat, én de strijd voor mensenrechten. (op dreef) Weet u wat het probleem is van de klimaatbeweging? Dat die niet inclusief genoeg is. Dat is te veel een witte beweging. Er zou een verbond moeten komen met antiracismebewegingen zoals Black Lives Matter. Want wie wordt vooral getroffen door de klimaatopwarming? Dat zijn de meest kwetsbaren, en vaak zijn dat minderheden. De klimaatcrisis is ook een sociale crisis.

U bent lid van de koninklijke familie. Kan u over elk thema vrijuit spreken?

Wie een dotatie krijgt, wordt verondersteld terughoudend te zijn in het maatschappelijk debat. Ik krijg geen dotatie, ik hoef dus niet te zwijgen. Ik vind het integendeel mijn plicht om mijn naam en titel te gebruiken om problemen aan te kaarten. Maar ik praat niet over alles. (denkt na) Ik praat bijvoorbeeld niet over de Belgische politiek. Ik wil de koning niet in verlegenheid brengen. Dat zou niet correct zijn van mij. Maar natuurlijk … (aarzelend) als ik over klimaat praat, dan praat ik over politiek. Ik weet dat ook.

Doet België het goed op dat vlak?

Helemaal niet, en dat is een schande. We hebben nochtans geëngageerde jongeren zoals Anuna De Wever, sterke leerkrachten zoals Koen Timmers en topwetenschappers zoals Jean-Pascal van Ypersele. (zucht) Het is een probleem van veel landen. Ook in Groot-Brittannië wil de politiek niet volgen.

Koning Filip krijgt veel waardering voor zijn brief aan Congo, waarin hij zijn diepe spijt betuigt voor de koloniale gruweldaden. Wat vond u daarvan?

Ik vond dat briljant van hem. Het tijdstip was ook ideaal, naar aanleiding van de zestigste verjaardag van de onafhankelijkheid. Het toont aan dat hij een moedig man is. Het is voor een Belgische koning haast onmogelijk om een mening te uiten. Het is Filip toch gelukt. Ik vind dat een belangrijke eerste stap.

Hebt u met hem gesproken over die brief?

Neen. Maar hij kent wel mijn mening over deze kwestie. Dit is niet genoeg. Ik vind dat de Belgische staat formele excuses moet aanbieden voor het koloniale verleden. En niet alleen België, ook de andere Europese landen. Het kolonialisme was een héél slecht systeem. Dat was gebaseerd op de dominantie van één ras op een ander, op de exploitatie van mensen en grondstoffen. Dat moet gezegd worden.

Wat zouden excuses helpen?

Die kunnen zorgen voor een eerlijke relatie. Het is goed dat er een commissie komt in het parlement. Laat die maar een eerlijke analyse maken. Daarna zouden er excuses moeten volgen. En op een bepaald moment zal ook het gevoelige thema van herstel op tafel komen. Dat kan dan gaan over geld, ja. Maar over meer dan dat. Fair trade bijvoorbeeld: vind ik heel belangrijk.

Sprak u over Congo met uw vader? Hij was koning van Belgisch Congo.

Jawel. De tijd was toen nog niet rijp voor het discours van vandaag, maar hij keek al anders naar de kolonisatie dan zijn voorvaderen. Mijn vader gaf in 1933 een sterke speech in de Senaat. Hij veroordeelde in scherpe bewoordingen de manier waarop Belgische bedrijven in Congo de lokale bevolking behandelden. (denkt na) Ik sprak veel met mijn vader over de omgang met andere landen. Na zijn koningschap reisde hij de wereld rond. Hij vertelde me telkens opnieuw dat wij veel te eurocentrisch naar de wereld kijken.

Even over de standbeelden van Leopold II: moeten die uit het straatbeeld verdwijnen?

Ik vind van wel. Die verhuizen beter naar een museum. Een standbeeld is iets symbolisch, een viering van iets of iemand. Leopold II verdient dat niet. Minderheden kunnen gekwetst worden als ze die beelden zien.

Leopold II deed wat normaal was in die tijd, toch?

Dat is zo. Maar dat rechtvaardigt dat niet. Wat hij deed, was fout. Waarom is België zo rijk geworden? Waarom telt Brussel zoveel uitzonderlijke gebouwen? Een deel komt van de exploitatie van Congo. Een groot deel zelfs.

Dit gaat over uw familie. Is dit geen moeilijk thema voor u?

Neen, toch niet. Dit gaat over mijn overgrootnonkel. Dat is verre familie. Er zijn natuurlijk ook andere aspecten van zijn persoonlijkheid. Hij was een visionair man. Maar Congo is een donkere bladzijde. Dat moet eerlijk verteld worden.

Ik wil even terug naar koning Filip. Hij lijkt in positieve zin te evolueren, nu hij op de troon zit. Dat doet denken aan uw grootvader, Albert I.

Dat is een interessante vergelijking. (denkt na) Die klopt op bepaalde punten. Koning Filip lijkt inderdaad helemaal open te bloeien. Hij was voordien veel introverter. Dat was ook zo voor mijn grootvader. Er is nog een opvallende gelijkenis: de sterke tandem die zij vormen met hun vrouw, Filip met Mathilde, Albert met Elisabeth. Maar er zijn ook verschillen. Mijn grootvader was niet voorbestemd om koning te worden. De zoon van Leopold II was de troonopvolger, maar die stierf op jonge leeftijd. Mijn grootvader wou zelfs geen koning worden. Filip was wel voorbestemd.

De volgende in de rij is prinses Elisabeth. Het toonaangevende Vogue omschrijft haar als de tweede Kate Middleton. Dat wil wat zeggen in Groot-Brittannië.

(knikt) Het gebeurt zelden dat een Belg zoveel aandacht krijgt. Elisabeth heeft vele troeven. Ze is jong, mooi, stijlvol gekleed, spreekt vele talen. Ze vertegenwoordigt hoop, vind ik. Komt daarbij dat ze in Wales gestudeerd heeft. Dat is ook een reden waarom ze opgepikt wordt. Het is mooi dat we eindelijk een échte koningin krijgen in België.

“De Tweede Wereldoorlog is een moeilijk thema voor mij. Dat gaat over mijn vader en ik hou veel van hem.”

Was u graag koningin geworden?

Ik? Neen, zeker niet. (lacht) Ik kan niet zwijgen.

Hoe kijkt u terug op uw jeugd in Argentueil?

Die was mooi. Let op: ik ben vaak eenzaam geweest. Dat was niet fijn. Ik kon weinig vrienden maken, want ik ging niet naar school. Ik kreeg thuisonderwijs. Maar de leerkrachten waren top, waardoor ik veel heb kunnen leren. Ik heb ook veel kunnen reizen met mijn ouders. Weet u wat wellicht mijn geluk was? Dat mijn vader geen koning meer was. Ik kwam op een goed moment in zijn leven. Ná alle controverse. Hij had tijd voor mij.

Zijn rol in de Tweede Wereldoorlog was controversieel. Wat denkt u daarvan?

Dat is wél een moeilijk thema voor mij. Dat raakt mij, want het gaat over mijn vader en ik hou veel van hem. (even stil) Maar hoe meer geschreven wordt over die geschiedenis, hoe duidelijker wordt dat hij fouten heeft gemaakt. Dat was niet bewust. Hij heeft geprobeerd om goed te doen. Hij wou doen zoals zijn vader in de Eerste Wereldoorlog: in zijn land blijven. Maar de omstandigheden waren anders. Dat was fout.

Sprak u daarover met hem?

Toch wel. Hij was in het reine met zijn verleden, hoor. Ik heb ook veel met mijn moeder gesproken. Het was fout om middenin de oorlog te trouwen, zei zij altijd. Maar ze waren zo verliefd. Ze wisten niet of en hoe ze de oorlog zouden overleven. (blaast) Het is makkelijk oordelen nadien. Mijn vader heeft geprobeerd het goede na te streven. Dat weet ik zeker.

We spraken nog niet over uw broer, Albert. Hoe is het met hem?

Goed. Hij moet natuurlijk voorzichtig zijn, op zijn leeftijd.

Hoort u hem vaak?

Soms. En als ik in België ben, dan zien we elkaar eens.

Komt u volgende week terug voor de nationale feestdag?

Neen. We vinden het nog te vroeg om Engeland te verlaten. Ik wil geen risico’s nemen.

Is dat een belangrijke dag voor u?

Het is mijn nationale feestdag, maar meer niet. Ik ga iets bekennen: ik kom zelden of nooit naar België op 21 juli. Ik ben vaak met vakantie in die periode. (glimlacht)