Peter Mertens (PVDA) doet radicale voorstellen voor een andere samenleving: “De rijken weten zelf niet wat gedaan met hun geld”

BRUSSEL De befaamde Duitse denker Karl Marx is ook tweehonderd jaar na zijn geboorte hip en trending. Of toch voor de PVDA. “We zijn een moderne marxistische partij”, zegt voorzitter Peter Mertens. De omstreden excessen zijn verleden tijd, meent hij.

De Partij van de Arbeid werd in 1979 boven de doopvont gehouden. Dat was de opvolger van de extreemlinkse partij Amada, wat stond voor ‘alle macht aan de arbeiders’. De eerste voorzitter was Ludo Martens, een controversiële West-Vlaming die dweepte met communistische dictators zoals Jozef Stalin en Mao Zedong. Pas in 2008 veranderde de partij van koers, toen Peter Mertens het roer overnam. Deze Antwerpenaar, socioloog van opleiding, gooide Stalin en Mao overboord, en sloot de liberale democratie in de armen. “Wij zijn een moderne marxistische partij”, aldus Mertens (49). “Ik kijk naar Marx, zoals biologen kijken naar Darwin. Marx was een gamechanger, maar niet alles van wat hij neerschreef, is vandaag nog toepasbaar. De samenleving is geëvolueerd, maar het fundament van zijn denken blijft overeind. Dat geldt ook voor Darwin en de biologie.”

Wat is dat fundament, in mensentaal?

De strijd tussen arbeid en kapitaal. Elke dag wordt in onze samenleving een grote koek gebakken. Wie mag die koek opeten? Het kapitaal. Aandeelhouders en miljonairs krijgen een steeds groter deel. Wie mag niet of nauwelijks eten van die koek? De voornaamste makers ervan, de arbeidskrachten. Dat is een voortdurende strijd. Dat was de basis van Marx en dat is onze basis vandaag. Het kapitaal wil altijd meer. Wij trekken de kaart van de loontrekkenden. Zij moeten hun deel van de koek krijgen. Het liberalisme trekt de andere kaart.

U noemt uzelf geen communist meer. Is dat woord te beladen?

Ik vind communisme een nobel woord, want dat gaat over het gemeenschappelijke. Maar het is inderdaad een beladen term geworden, en dus gebruik ik dat niet meer.

Wie kijkt naar de Sovjet-Unie, China, Venezuela, Cuba of Noord-Korea, kan besluiten dat marxistische recepten tot gruwel leiden. Kan u dat weerleggen?

(zucht) U verwijst naar de 20e eeuw. Kan ik dat weerleggen? Neen. Wat gebeurd is, is gebeurd. Bart De Wever kan ook niet weerleggen dat nationalisme tot gruwel leidt. Trouwens, vorige eeuw toonde élke ideologie haar meest bloedige kant. Het kolonialisme. Het nationalisme. Het fascisme. Het liberalisme van Pinochet in Latijns-Amerika. De vraag is wie lessen getrokken heeft.

Welke lessen hebt u getrokken?

Dat het marxisme anti-totalitair en anti-dogmatisch moet zijn. Ik geloof niet in een voorgeschreven catechismus, ook niet als dat een linkse catechismus is.

Met welk land wil u wel vergeleken worden?

Met geen énkel land. Ik zie wel boeiende recepten in sommige landen. In Zweden bijvoorbeeld: de werkweek van dertig uur. Of het onderwijsmodel in Finland. Of de gratis gezondheidszorg in Cuba.

Gaat u ook Noord-Korea noemen?

(fel) Neen. Dat is een militaire dictatuur. Ik zou daar voor geen geld van de wereld willen leven. (even stil) Het model dat ik voor ogen heb, is een nieuw model. Ik kan dus niet vergelijken. Ik strijd voor rechtvaardigheid. Voor wie zijn rusthuis niet kan betalen, voor wie afgesloten wordt van water en elektriciteit, voor wie in armoede leeft. Dat is mijn strijd. Dat heeft níets met Noord-Korea te maken.

“Wat gebeurd is, is gebeurd. De Wever kan ook niet weerleggen dat nationalisme tot gruwel leidt.”

Wat is het fundamentele verschil met SP.A?

De sociaaldemocratie heeft zich volledig geïntegreerd in het kapitalisme. Wij gaan dat nooit doen. Wist u dat Amerika tot de jaren tachtig een belastingtarief van zeventig procent had voor de hoogste inkomens? De VS, hè. Niet de Sovjet-Unie. Reagan heeft dat afgeschaft en Clinton, een sociaaldemocraat, is daar niet op teruggekomen. Schröder in Duitsland en Blair in Groot-Brittannië, ook twee sociaaldemocraten, hebben gelijkaardige maatregelen genomen. Clinton was ook de eerste die hamburgerjobs (onderbetaalde jobs, red) invoerde. Opnieuw zouden Schröder en Blair dat voorbeeld volgen.

Volgens Marx zal de klassenstrijd leiden tot de implosie van het kapitalisme. Gelooft u dat ook?

Neen. Het systeem zal niet imploderen. Het moet wel rechtvaardig worden.

Wat is de grootste weeffout?

Het kapitalisme versterkt de ongelijkheid. Wij willen daar komaf mee maken. Geen voordelen meer voor multinationals, geen achterpoortjes meer voor miljonairs. (kwaad) De rijken weten verdomme niet wat gedaan met hun geld. Ze laten het in slaap sukkelen in Panama. Wij willen dat geld investeren in zorg en onderwijs. Vergis u niet: ik ben geen anarchist. Ik geloof in ondernemen en arbeid. Ik vind alleen dat de koek rechtvaardig verdeeld moet worden. Eén op de vier kinderen in onze grootsteden groeit op in armoede. Dat maakt mij opstandig.

Uw oplossing: meer staat en minder markt. Leg dat eens uit.

De markt heeft eigen wetten. Monopolievorming. Ongelijkheid versterken. Altijd streven naar meer winst. Dat kan werken in bepaalde sectoren. Voor wie meubels maakt bijvoorbeeld. In andere sectoren werkt dat vernietigend. Een woonzorgcentrum in handen van de markt handelt ook volgens de wetten van de markt. De winst telt, niet de kwaliteit van de zorg. Soms moeten bejaarden 24 uur lang dezelfde pamper dragen. Zorg, onderwijs, energie en openbaar vervoer moeten publieke diensten zijn, vinden wij.

U wil ook een publieke bank. Ik sta wantrouwig tegenover een overheid die mijn spaarcenten wil.

U zou beter wantrouwig staan tegenover de ‘Maurice Lippensen’ die uw spaargeld beleggen in bubbels. De bankencrisis van 2008 heeft bewezen dat uw spaargeld niet veilig is bij een private bank. De overheid is de enige die garant kán staan voor uw spaarcenten.

Mijn overheid torst een schuld mee van 450 miljard euro.

(onverstoord) Wacht even. De situatie vandaag is toch absurd? Grote banken speculeren maar op, en als het fout gaat, moet de overheid inspringen. Dat kan niet. Wij vinden dat een publieke bank nodig is. Die moet ook de enige zijn met een staatsgarantie op het spaargeld. Private banken mogen blijven bestaan, maar zonder spaargeldgarantie van de overheid. Als die banken failliet gaan, so be it. De overheid moet daar niet voor opdraaien.

Wat doet u met die torenhoge schuld?

Die moet afgebouwd worden. Maar eerst moet er geïnvesteerd worden zodat de economie weer op gang komt. Daarna zal er ruimte zijn.

Uw programma belooft de hemel op aarde: gratis openbaar vervoer, gratis zorg, gratis onderwijs, goedkope energie, extra miljarden voor klimaat en pensioenen. Klopt uw rekening wel?

Zeker. Een rijkentaks moet 8 miljard euro per jaar opleveren. De fiscale achterpoorten sluiten, moet ruim 5 miljard opleveren. Veel van onze voorstellen bevatten ook besparingen, de premiernorm bijvoorbeeld. Elke specialist mag maximaal verdienen wat de premier verdient: dat is 230.000 euro bruto per jaar. Dat zou 700 miljoen opleveren. Wij vinden wel dat grote investeringen buiten de begroting gehouden moeten worden. Dat zijn géén gewone uitgaven.

Al uw gratis diensten, gelden die ook voor de Marc Couckes van deze wereld?

Ja. Wij vinden dat die diensten basisrechten zijn, en dus voor iedereen gelden. Het probleem van Marc Coucke is niet dat hij gratis kan gaan zwemmen. Dat doen die mannen toch niet. Die gaan liever met hun catamaran rond Curaçao varen. Het probleem is dat de kinderen van Albert Frère geen euro betalen op een erfenis van 6,5 miljard. Dát is de decadentie die wij willen aanpakken.

Waarom wil u een maximumprijs voor brood, water en huur?

Omdat dat levensnoodzakelijke producten zijn. Wat men tegenwoordig durft vragen voor een appartement, is schandalig.

Is dat geen inperking van de vrijheid? Heb ik niet het recht om te vragen wat ik wil voor mijn appartement?

Soms botst één vrijheid op een andere vrijheid. Dan moet een overheid ingrijpen. Vandaag wordt de vrijheid van wonen beperkt. Veel mensen kunnen nergens wonen, omdat huren te duur is. Ik wil die wooncrisis aanpakken. Wij willen een prijzenraster opstellen, afhankelijk van het aantal kamers, de kwaliteit, enzovoort. Wie een tiptop appartement verhuurt, zal een mooie prijs mogen vragen. Zo haal je de huisjesmelkers eruit.

Iets anders. Als de mens géén klimaatactie onderneemt, is de apocalyps dan onvermijdelijk?

(resoluut) Ja. Marx was daar trouwens ook al mee bezig. Het klimaatprobleem is een systeemprobleem. Het kapitalisme buit ook onze planeet uit. Neem de oliegiganten. Die zitten nog steeds op een berg fossiele voorraden. Als die allemaal aangeboord worden, dan loopt de aarde onherstelbare schade op. Dus moet de overheid ingrijpen.

Uw partij wil de uitstoot tegen 2050 reduceren tot nul, maar tegelijk lagere energieprijzen én lagere brandstofprijzen. Hoe rijmt u dat?

Wij zijn geen autopartij, mocht u dat denken. Wij geloven rotsvast in het openbaar vervoer. Maar wij geloven niet in strafmaatregelen zoals rekeningrijden en dure taksen. Die leiden alleen maar tot hogere facturen voor gewone mensen. Pas als iedereen een alternatief heeft, mag het gebruik van die wagen duurder worden. Voor het reduceren van de uitstoot kijken wij in de eerste plaats naar de industrie.

“Private banken mogen blijven bestaan, maar zonder spaargeldgarantie van de overheid. Als die banken failliet gaan, so be it.”

Ziet u de multiculturele samenleving als een verrijking? Ja of neen?

(aarzelend) Ja. Mensen migreren. Dat is altijd zo geweest. Maar dat is geen eenvoudig verhaal.

Bent u niet voor open grenzen, zoals sommigen beweren?

(zucht) Helemaal niet. Migratie leidt niet per se tot vrolijke toestanden. Dat is misschien zo voor wie een wijngaard bezit in Toscane, maar wie al eens in de Seefhoek komt, waar 180 nationaliteiten wonen, zal anders spreken. Ik vind het migratiedebat hypocriet. Waarom migreren mensen? Zelden voor hun plezier, hoor. Ze doen dat voor oorlog, armoede en klimaat. Wat is het bilan van de oorlog tegen Irak? Van de oorlog tegen Libië? Tegen Syrië? Het westen heeft daar de doos van Pandora geopend, maar dat zegt niemand. We moeten die oorzaken aanpakken.

U bent voor de scheiding van kerk en staat, maar wil tegelijk overal religieuze symbolen toelaten. Hoe rijmt u dat?

Die scheiding is een belangrijk principe van onze samenleving. Geen enkele religie mag daaraan tornen. Iets anders is de individuele beleving van religie. Voor sommigen is religieuze uiting een cruciaal onderdeel van hun identiteit. Dat afnemen, heeft in het verleden tot gevaarlijke toestanden geleid. Wij willen dat niet.

Van u mag iemand met een hoofddoek voor de klas staan?

Jawel. Wat voor mij telt, is wat een leerkracht doet, niet wat hij draagt. Een leerkracht die de scheiding tussen kerk en staat in vraag stelt, dát kan niet.

De PVDA is de enige nationale partij in ons land. Is dat ook ideologie?

Jawel. België is het enige federale land waar de politieke partijen gesplitst zijn. Is dat niet bizar? Ik ben nochtans geen patriot, hoor. Ik ben zelfs republikein. Maar die navelstaarderij begrijp ik écht niet. N-VA wil België splitsen. Is dat niet onnozel? Dit land is zo groot als een erwt. (cynisch) Word wakker, beste vrienden, we zitten in de 21e eeuw. Die zal gedomineerd worden door Amerika en China, als Europa zich laat kennen door navelstaarderij.

Welke drie maatregelen neemt u meteen als u de absolute meerderheid behaalt?

-> We verlagen de btw op energie van 21 naar 6 procent. Energie is een basisrecht, geen luxeproduct zoals kaviaar of champagne. Zo verhogen we de koopkracht. Vandaag betalen gezinnen zich blauw aan hun stroomfactuur. Op vijf jaar tijd is de prijs van elektriciteit bijna veertig procent duurder geworden. Maar voor de grote bedrijven daalde de prijs. Terwijl iemand als Fernand Huts miljoenen opstrijkt aan groene stroomsubsidies, draaien gewone mensen op voor de kost. Dat is onrechtvaardig.

-> We willen alle fiscale achterpoortjes voor multinationals sluiten. We zorgen ervoor dat grootbanken en multinationals ook hun belastingen betalen. Het kan niet zijn dat KBC 1 miljard euro winst maakt, en daar nauwelijks 0,7 procent belastingen op betaalt. Zo loopt de staat miljoenen mis. Dat geld hebben we nodig om bijvoorbeeld alle uitkeringen op te trekken tot boven de armoedegrens.

-> We halveren de lonen van ministers en parlementsleden. Politici zijn zowat de enigen die zelf hun loon bepalen. Daardoor zijn hun vergoedingen torenhoog. Ministers die 10.000 euro per maand verdienen, weten niet meer wat er leeft onder de mensen. Parlementsleden eisen dat mensen tot hun 67e werken, maar zorgen ervoor dat ze zelf op hun 55e kunnen vertrekken. En als ze stoppen, geven ze zichzelf een torenhoge uittredingsvergoeding. Wij schaffen al die privileges af.