Herman Van Rompuy laat nog eens zijn licht schijnen op de politieke actualiteit: “Politici onderhouden de angst”

BRUSSEL Of Europa voor een existentiële crisis staat met het migratiedebat? Herman Van Rompuy (CD&V) moet lachen om de vraag. De gewezen premier en president van de EU heeft in zijn leven niets anders meegemaakt dan zogenaamde crisissen. Rustige vastheid is zijn devies, nog steeds. Hij hekelt wel de manier waarop het debat vandaag gevoerd wordt.

We hebben afspraak in zijn kantoor in Brussel, een kantoor van de Europese Volkspartij. Van Rompuy, volgende maand 71, staat voor een drukke week met lezingen in Spanje en Polen. Hij is nu vier jaar met pensioen, maar Europa slorpt nog steeds een groot deel van zijn tijdsbesteding op. Binnenkort ligt ook een nieuw boek van hem in de handel: Anti-memoires. “Ik draag geen verantwoordelijkheid meer, maar doe nog veel activiteiten, voornamelijk lezingen. Wat ik doe, wil ik ook doen. Al betrap ik mij erop te vaak ja te zeggen.”

Van Rompuy vindt niet dat Europa voor een existentiële crisis staat met het migratiedebat. “De eurocrisis, díe was existentieel. Hadden we die niet overwonnen, dan kon de Unie uiteengevallen zijn. Ook de vluchtelingencrisis in 2015 was precair. Op korte tijd kwamen 1,3 miljoen mensen naar Europa. Het akkoord met Turkije was het antwoord daarop. Daarna is de toevloed uit Irak, Afghanistan en Syrië bijna volledig gestopt. Het akkoord van de vorige Italiaanse regering met Libië heeft dan weer de instroom vanuit Noord-Afrika gestremd.”

Zegt u dan dat er geen probleem is vandaag?

Neen, dat zeg ik niet. Migratie is een zorg van veel mensen, en dat moeten we ernstig nemen. We grenzen bovendien aan een continent, Afrika, dat aan de vooravond van een bevolkingsexplosie staat. Dat is een grote uitdaging. Mijn filosofie is al vele jaren dezelfde: wil Europa zijn open samenleving behouden, dan moeten we de inwoners beter beschermen. Dat gaat over werk, veiligheid en ook migratie. Met open samenleving bedoel ik trouwens niet open grenzen. Ik baal ervan dat simplisten het debat daartoe verengen. Openheid is wat onze democratie en onze economie kenmerkt.

N-VA schuift het Australische model naar voor als oplossing.

(pikt in) Ik ga me niet uitspreken over dat model. Ik ken dat niet in detail. Ik weet alleen dat dat veel ingewikkelder is dan wordt voorgesteld. Als ik daarover uitspraken zou doen, bega ik dezelfde fout als de voorzitter van die partij (doelt op Bart De Wever, red): met gebrek aan kennis over dat model praten.

Ik zal het anders formuleren. N-VA wil de grenzen dicht, vluchtelingen opvangen in eigen regio en zelf kiezen wie Europa binnen mag.

De grenzen sluiten, is een illusie. Dat kan niet. Wat Europa moet doen, is illegale migratie vervangen door legale migratie. Dit continent zal namelijk vijftig miljoen inwoners verliezen de komende vijftig jaar. Ik zie vandaag een brede consensus onder de belangrijkste partijen om de externe grenzen inderdaad beter te beschermen, om de illegale instroom, een vreselijk woord trouwens, te stoppen. Dat is goed. Alleen als je illegale migratie stopt, zal je draagvlak vinden voor legale migratie. In 2015 was Europa even de controle kwijt. Die schok zindert vandaag nog na bij de bevolking, hoewel de instroom zwaar gedaald is. Dat tonen de cijfers aan.

“Met een open samenleving bedoel ik niet open grenzen. Ik baal ervan dat simplisten het debat daartoe verengen.”

Wakkeren politici die schok aan?

Ik zie politici die daar misbruik van maken, die elk incident aangrijpen om de migratiekaart te trekken. Zie het probleem van de transitmigranten. Over hoeveel mensen gaat dat? Zij willen niet eens in ons land blijven. Toch staat dat wekenlang bovenaan de politieke agenda. Al wat met migratie te maken heeft, krijgt buitenproportionele aandacht, en inderdaad, dat is om die angst te onderhouden. De waarheid is dat alle asielcentra die na de vluchtelingencrisis zijn geopend, vandaag weer gesloten zijn.

Waarom horen mensen liever de gespierde taal van Theo Francken (N-VA) dan de nuance van Wouter Beke (CD&V)?

Is dat zo? Ik zou graag de verkiezingen afwachten. Na verloop van tijd zullen de mensen vragen gaan stellen. Je kan even de schuld afschuiven op een ander, maar je kan dat niet heel je leven volhouden. Ooit komt de dag dat mensen zullen vragen: stroken uw woorden wel met uw daden? Vanaf die dag zullen die gespierde politici het moeilijker krijgen. Sommige partijen zouden wel eens verbaasd kunnen zijn na de verkiezingen. Maar goed, verder wil ik mij niet mengen in de binnenlandse politiek.

Waarom niet?

Ik zal u dat in twee zinnen duidelijk maken. Wie verantwoordelijkheid draagt, is relevant, maar daarom niet interessant. Wie geen verantwoordelijkheid draagt, kan interessant zijn, maar is niet relevant. (glimlacht)

Een ander dossier is de Brexit. “Geen deal met de EU is beter dan een slechte deal”, meent premier May. Wordt dit niet absurd?

En het wordt nog absurder. (lacht) Maar deze keer doet Europa niets fout. De lidstaten handelen haast unaniem. Het probleem zit in het Verenigd Koninkrijk en de grenskwestie tussen Noord-Ierland, dat deel uitmaakt van het VK, en de republiek Ierland, een lidstaat van de Unie. De oplossing daarvoor zal een voorafname zijn op de toekomstige relaties tussen het VK en de EU. En waarom zeg ik dat het nog absurder wordt? Stel nu dat May zonder deal naar haar parlement moet. Dan zal dat parlement neen stemmen. Of anders uitgedrukt: neen tegen de neen van May. Wat dan? Dan komen er allicht nieuwe verkiezingen. Of zelfs een nieuw referendum. En wat als men effectief zou uittreden zonder akkoord? Dat zou voor onvoorstelbare chaos zorgen.

Steekt u uw hand in het vuur dat de Britten effectief uittreden?

Niets in het leven is onomkeerbaar, zelfs de Brexit niet. Dat zeg ik altijd aan mijn Britse vrienden. Maar goed, ik kan dat op vandaag niet voorstellen. Ik blijf trouwens zeggen dat de Brexit een politieke amputatie van de Unie zou zijn.

“Als ik over het Australische model uitspraken zou doen, bega ik dezelfde fout als de voorzitter van N-VA: met gebrek aan kennis praten.”

U vergeleek de Brexit onlangs met de splitsing van BHV. “Sinds die splitsing heb ik nog niemand ontmoet die daar zichtbaar gelukkiger van geworden is. Ik vrees dat veel Britten straks een gelijkaardige ervaring wacht”, zei u in Het Laatste Nieuws.

Dat klopt ook. Al gaat die vergelijking niet helemaal op. De BHV-kwestie raakte niet aan het dagelijkse leven van mensen. De Brexit zal dat wel doen. De Britten zullen dagelijks de schadelijke gevolgen ondervinden. Niemand zal zeggen: oef, we zijn van de EU af, een nieuw leven kan beginnen.

U woont in Sint-Genesius-Rode, een faciliteitengemeente in de voormalige kieskring BHV. Bent u al aan het flyeren voor uw vrouw?

Neen. Flyeren is niets voor mij. Heb ik nooit gedaan. Maar ik sta haar bij met raad en daad, waar ik kan.

Juicht u haar keuze toe om opnieuw op de lijst te staan? Ze nam vorig jaar ontslag als schepen na pesterijen van haar Franstalige collega’s.

Ik moet haar bewonderen. Ze geeft niet op, ondanks vier moeilijke jaren. Vorig jaar werd het haar echt te veel. Elk dossier werd betwist, alleen maar omdat het van een Vlaming kwam. Verdraagzaamheid is blijkbaar een moeilijke deugd. Let op: ze staat op de OCMW-lijst om die te steunen. Nog meer hoopt ze om opnieuw verkozen te zijn in de provincieraad. Ik hoop dat ze slaagt, uit de grond van mijn hart.

Geniet u vandaag meer van uw leven dan toen u in de politiek zat?

Neen. Ik heb altijd genoten van het leven, ook toen ik verantwoordelijkheden droeg. Ik ben in die zin wellicht atypisch. Ik heb altijd een gemengd leven geleid met ruimte voor het persoonlijke en het familiale. Ik was nooit alléén politicus. U mag dat aan mijn kinderen vragen. Ik was geen afwezige vader: daar ben ik fier op.

“De Universiteit Gent heeft goed gehandeld”

Was u verrast over de Pano-reportage over Schild & Vrienden?

Ik ben niet verrast over het fenomeen. Vlaanderen heeft helaas een lange traditie van extreemrechtse, racistische groepen. Toen ik student was, was er bijvoorbeeld de Vlaamse Militanten Orde. Maar ik ben wel verrast door de aantallen. Dat gaat over veel jongeren. Men moet dat onverbiddelijk bekampen. Ik vind daarom dat de Universiteit Gent goed gehandeld heeft. Die man (Dries Van Langenhove, red) heeft daar geen plaats. In de jaren dertig probeerde een deel van de intelligentsia de opmars van extreemrechts te vergoelijken. Die fout mag niet opnieuw gemaakt worden. Voor dat gedachtegoed is geen plaats in onze samenleving. Dat is voor mij heel klaar.

Uw voorzitter verwees naar het politieke taalgebruik als voedingsbodem voor deze organisaties?

Ik ga akkoord. De woorden van een politicus zijn even belangrijk als de daden. Mensen die verantwoordelijkheid dragen, moeten zich daar goed bewust van zijn.