Energieminister Tinne Van der Straeten (Groen) over hernieuwbare energie: “We zullen ons volledige verbruik nooit zelf kunnen opwekken”

BRUSSEL – Als we honderd procent hernieuwbare energie willen, dan moeten we vooral inzetten op windmolens en waterstof. Dat zegt federaal energieminister Tinne Van der Straeten. De groene excellentie schuwt de moeilijke thema’s niet. Ze vindt dat de overheid zélf zonnepanelen moet leggen op alle daken én ze staat open voor veilige kerncentrales van de nieuwe generatie. Een tip: ga even rustig zitten voor dit prikkelende interview, weg van de waan van de dag.

Laten we eerst back to basics gaan. Uw ambitie is honderd procent hernieuwbare energie tegen 2050. Waarom is dat zo belangrijk?

“Omdat we de opwarming van de aarde willen beperken tot anderhalve graad. Doen we dat niet, dan zullen grote delen van de wereld verdwijnen. We moeten daartoe vooral de uitstoot van CO2 terugdringen. De belangrijkste hefboom is energie. We worden allemaal elke dag voortdurend geconfronteerd met energie. Dat gaat over verwarming, mobiliteit, economie, enzovoort. We hebben dus hernieuwbare energiebronnen nodig die geen CO2 uitstoten en geen afval achterlaten.”

Wat zijn de belangrijkste bronnen voor België?

“De zon is een belangrijke, maar de belangrijkste is wind: we hebben immers een groot potentieel op onze Noordzee. Let wel: we zullen nooit ons volledige verbruik zelf kunnen opwekken. We moeten daarom energie ook beter opslaan én ons land connecteren met omliggende landen. We zijn daar volop mee bezig. Er worden momenteel batterijen ontwikkeld met een opslagcapaciteit van 200 MW en meer.”

Is het omstreden biomassa, dat na verbranding ook CO2 uitstoot, een mogelijke energiebron voor u?

“Ja, maar niet in elke situatie. Als je bomen plant om vervolgens te kappen en te verbranden, dan is dat niet duurzaam. Maar biomassa kan ook frituurvet zijn, en daarvan hebben we wel wat in dit land . (lacht) Of afval van groenten en fruit. Deze dingen zijn wel bruikbaar als biomassa, want ze hebben eerst CO opgeslagen. Dat betekent dat het totale proces klimaatneutraal is.”

Wat is het potentieel van windenergie op het Belgische deel van de Noordzee?

“We kunnen daar op korte termijn, – hopelijk ten laatste in 2030 -, 6 GW opwekken. Dat zou het volledige verbruik van alle Belgische gezinnen dekken. Vandaag staan er al 399 windmolens, goed voor ruim 2 GW. Deze regering heeft beslist om een tweede zone aan te leggen, de Prinses Elisabethzone, waar tot 3,5 GW opgewekt zal worden. Hoeveel windmolens dat zullen zijn, kan ik nog niet zeggen. De technologie evolueert voortdurend. De vraag is hoe snel we kunnen bouwen.”

Waar wacht u op?

“Op de beslissing van de Vlaamse regering over Ventilus: dat is de kabel die de windenergie aan land moet brengen. Omdat de regering blijft treuzelen, dreigt het project gigantische vertraging op te lopen. Ik was graag klaar geweest in 2026 of 2027, maar wellicht wordt het 2028 of in het slechtste geval 2030. De bedrijven hebben twee jaar nodig om de windmolens te maken, dat weten we wel al. (denkt na) Het totale potentieel van de Noordzee is trouwens nóg groter. Alle Noordzeelanden samen zouden daar maar liefst tot 300 GW elektriciteit kunnen produceren. En omdat er voor onze kust een energie-eiland wordt aangelegd, kunnen wij daarvan de draaischijf worden.”

Het kan niet op. Zijn daar geen ethische vragen bij te stellen? De mens heeft de aarde al ingepalmd, en niet altijd met evenveel respect voor de natuur. Is nu de zee aan de beurt?

“Ik ben blij dat u die vraag stelt. Dat is zeker een bekommernis. We zitten middenin een grote biodiversiteitscrisis. Veel diersoorten dreigen uit te sterven. Dus neen, we kunnen de zee niet zomaar inpalmen. We moeten daar goed over nadenken. Een deel van de Noordzee is al beschermd natuurgebied en wat mij betreft, mag deze zone uitgebreid worden.”

Ook de aanleg van windmolenparken heeft schadelijke effecten op het leven in de zee. Wat doet u daartegen?

“ (aarzelend) Dat is niet rechtstreeks mijn bevoegdheid. Ik weet wel dat de negatieve effecten in kaart gebracht worden. Wie deze niet tot een minimum beperkt, krijgt geen vergunning. Sowieso. We gaan daarvoor ook in gesprek met specialisten van natuur- en energieorganisaties. Ik kan u verzekeren dat we niet zomaar wat doen. Er zijn trouwens ook positieve effecten, zo blijkt uit studies. De rustige omgeving van windmolenparken, waar niet gevist mag worden, zou goed zijn voor visbestanden en grotere dieren zoals potvissen.”

Die komen hier niet voor, meen ik.

“ Euhm , ik bedoel bruinvissen. (lacht) ”

De zon is een andere energiebron. Zou de overheid niet beter zelf zonnepanelen leggen op alle daken in plaats van te blijven leuren met subsidies?

“In alle eerlijkheid: ik denk dat het antwoord daarop ja is. Een subsidie is geen slecht instrument, maar zonnepanelen leggen, vraagt tijd en geld van de mensen. Het gaat hier over onze belangrijkste uitdaging, dus eigenlijk zou de overheid deze taak beter overnemen. En dan kijk ik niet alleen naar de daken van huizen, maar ook van winkels en scholen.”

Wat kan u doen op dat vlak?

“Weinig, helaas. Dat is een gewestelijke bevoegdheid ( we hadden graag ook Vlaams Energieminister Zuhal Demir (N-VA) aan tafel gezet, maar zij wou niet, red.) . Ik kan wel iets doen: we gaan de OCMW’s vragen om de sociale fondsen voor gas en elektriciteit, – die ze van de federale regering krijgen – , deels in te zetten voor preventieve maatregelen zoals de aanleg van zonnepanelen. Vandaag worden deze fondsen zo goed als alleen gebruikt om facturen te betalen. Ook Antwerps OCMW-voorzitter Tom Meeuws (Vooruit) is daar voorstander van.”

Iets anders. Vertel eens waarom u zo lyrisch bent over waterstof?

“Ah. (glimlacht) Wij hebben veel belangrijke industrie in ons land. De chemische industrie bijvoorbeeld, de staalfabrieken, de havens van Antwerpen en Gent. Zij bieden grote toegevoegde waarde, maar zijn tegelijk verantwoordelijk voor maar liefst één derde van onze totale CO2-uitstoot. Wat is dus de uitdaging? Deze industrie hier houden, maar wel vergroenen. De meeste van hun processen, – vandaag soms zelfs nog op steenkool -, kunnen perfect draaien op groene waterstof. Dat is waterstof op basis van zon en wind, en dus niet vervuilend. Daarom is dat een absolute prioriteit voor mij.”

Is dat ook een goed idee voor onze wagens?

“Neen. Voor particuliere wagens is elektriciteit het meest efficiënte middel. De waterstof, die we moeten importeren, reserveren we beter voor onze industrie en eventueel voor zwaar transport, want daar hebben we geen alternatief. Wij kunnen helaas niet zelf onze groene waterstof maken: we zijn een te klein land met een te kleine zee-oppervlakte.”

Is dat niet opnieuw onze afhankelijkheid van het buitenland organiseren?

“Een terechte vraag, maar we hebben lessen getrokken uit de oorlog in Oekraïne. Toen we één jaar geleden onze eerste waterstofvisie voorstelden, was import één van de pijlers. Veel meer werd daar niet over gezegd. Bij de update van deze visie, die vorige week voorgesteld werd, werd de focus gelegd op diversificatie. We mogen niet van één land afhankelijk zijn. We stippelen daarom drie routes uit, vanwaar we waterstof willen importeren: een Noordzeeroute, een route vanuit de Middellandse Zee en een zeevaartroute voor landen die verder liggen. Voor deze laatste route zijn geen pijpleidingen mogelijk en zullen we de waterstof per schip naar hier brengen. We hebben daarover al akkoorden gesloten met Namibië en Oman.”

Dat zijn niet de meest stabiele landen.

“Vindt u dat?”

U moet Amnesty International eens vragen hoe Oman omgaat met de mensenrechten.

“ (aarzelend) U hebt misschien een rapport gelezen dat ik nog niet gelezen heb. De mensenrechten zijn natuurlijk een belangrijke bezorgdheid. Ik heb op mijn kabinet specifiek daarvoor een diplomatiek adviseur aangesteld. Ook Buitenlandse Zaken is daarmee bezig, dit wordt echt nauw opgevolgd en opgenomen in strikte clausules.”

Is het dan niet hypocriet om enerzijds het WK voetbal in Qatar te boycotten en anderzijds zaakjes te doen met Oman?

“Deze twee landen zijn toch niet te vergelijken met elkaar? Wij sluiten geen contracten af met landen zoals Saoedi-Arabië, waar er grote problemen zijn. Dat is onze filosofie.”

Hoe wordt u ontvangen door onze bedrijfsleiders als u op buitenlandse missie bent?

“Altijd goed. Het is een plezier om met hen op missie te gaan. Energie wordt in de politiek en de media vaak negatief belicht, maar niet op het terrein. Daar heerst een gevoel van: ‘we gaan dit oplossen’. Dat is ook mijn spirit . Onze bedrijven zijn helemaal mee in het verhaal van honderd procent hernieuwbare energie. Als ze kritisch zijn, dan is het vooral over de wispelturigheid van het beleid. En dat begrijp ik ook. Zij willen zekerheid.”

Ze delen dus niet de mening van N-VA-voorzitter Bart De Wever die u van het dossier wil halen omdat u er niets van zou kennen.

“Neen. Helemaal niet zelfs.”

Wat doet zijn kritiek met u?

“ (diepe zucht) Wat moet ik daarop zeggen? Ik begrijp niet wat hem beweegt. Wat hij zegt, is buiten alle proportie. Waarom wil hij mij zo persoonlijk aanvallen? Hij weet heel goed dat het beeld dat hij creëert, fout is. (even stil) Weet u: de politiek is een mooie stiel, vol geëngageerde mensen, maar tegelijk wordt het nest bevuild door eigen mensen. Ik betreur dat. Bart De Wever en ik zaten een vijftiental jaar geleden samen in het televisieprogramma Volt . Hij heeft me nadien een lift naar huis aangeboden. Ik vond dat op zich een aangename man. Dus neen, ik begrijp echt niet waarom hij zo doet. Waarom voert hij niet op een normale respectvolle manier oppositie?”

Terug naar de lange termijn. Wat zal honderd procent hernieuwbare energie betekenen voor onze factuur?

“Sowieso wordt het een lagere factuur. Hernieuwbare energie is de enige energiebron waarvan de kosten ook vandaag al dalen. Bovendien zullen we geen extra kosten zien, zoals de afvalberging van kerncentrales. Deze factuur zal maar liefst veertig miljard euro bedragen.”

Als we honderd procent hernieuwbare energie bereiken, zullen alle problemen dan van de baan zijn?

“Neen, natuurlijk niet. Ik wil geen valse verwachtingen scheppen. Er kunnen altijd problemen opduiken. Zullen we genoeg opslagcapaciteit hebben bijvoorbeeld? Ik ben ook benieuwd wat het wordt met de kleine, modulaire kernreactoren. Zullen deze klaar zijn tegen 2040-2050? Dat is vandaag nog een groot vraagteken.”

Dat zijn de zogenaamde kerncentrales van de nieuwe generatie. Staat u daarvoor wél open?

“Ja. Ik ben het zelfs eens met Bill Gates die pleit voor kleine kerncentrales die geen afval achterlaten en die passief veilig zijn. Dat wil zeggen dat ze zichzelf uitschakelen als er een probleem opduikt. Hij heeft daarover een boek geschreven en werkt ook zelf aan de ontwikkeling daarvan. Ook wij hebben onze onderzoeksinstelling gevraagd om de haalbaarheid op korte termijn te onderzoeken. Ik ben benieuwd naar de resultaten. Maar voorlopig bestaan deze centrales alleen nog op papier.”

Maar u sluit niet uit dat ook kernenergie deel uitmaakt van onze energiemix in 2050?

“Op voorwaarde dat de centrales veilig zijn en geen afval achterlaten. (feller) Want waarom zijn de groenen zo gekant tegen onze centrales? Omdat ze de toekomstige generaties opzadelen met gevaarlijk afval, waar we niet vanaf geraken. We kunnen daar toch niet ongevoelig voor zijn? Er zijn nog redenen, hoor. Het gevaar op misbruik voor militaire doeleinden is groot, de concentratie van de markt in handen van enkele grote spelers is een probleem. Als al deze problemen opgelost worden, sta ik open voor alles.”

Dat de energiecrisis een zegen kan zijn voor het klimaat, zei Herman Van Rompuy (CD&V) in deze krant.

“Hij heeft gelijk. We moeten waakzaam zijn voor onze bevoorradingszekerheid, maar ik heb er vertrouwen in dat dat goedkomt. Het is daarom dat we twee kerncentrales langer openhouden en ook twee gascentrales bijbouwen. Maar deze crisis kan een boost geven aan hernieuwbare energie en dat is dé grote ambitie. Het is niet of de energiecrisis of de klimaatcrisis. Met de juiste investeringen pakken we de twee samen aan.”