Federaal minister Zakia Khattabi (Ecolo) wil een versnelling hoger schakelen: “Zuhal Demir wil vooral bewijzen dat België niet werkt”

BRUSSEL – Groene extremiste, opengrenzenactiviste, Vlamingenhaatster: het zijn weinig fraaie labels die Zakia Khattabi naar haar hoofd geslingerd krijgt. Maar stroken deze ook met de werkelijkheid? Wij hebben een uitgebreid gesprek met de Brusselse politica, die vandaag federaal minister voor Klimaat en Leefmilieu is.

Zakia wie, denkt u? Dat vraagt een woordje uitleg. Zakia Khattabi (47) is geboren en getogen in Brussel. Haar ouders zijn Marokkaanse immigranten. Khattabi is de vrouw die Ecolo naar een eclatante stembusoverwinning leidde in 2019. De Franstalige groenen verdubbelden hun score en werden de derde partij van Wallonië met vijftien procent van de stemmen. Later dat jaar leek ze klaar om rechter te worden bij het Grondwettelijk Hof, maar deze benoeming werd tegengehouden door vooral N-VA en Vlaams Belang. Op 1 oktober verscheen ze – tot verrassing van velen – weer op de voorgrond, als federaal minister in de regering-De Croo.

We hebben afspraak op haar kabinet in de Financiëntoren, vlakbij de Kruidtuin. Het is een minzame vrouw die ons de hand schudt. Geen franjes, geen formeel gedoe. Ze wil het interview in het Nederlands doen, zegt ze. “Iedereen schrikt altijd als blijkt dat ik Nederlands spreek. Dat is één van de vele vooroordelen. (glimlacht)” Ze kent zelfs onze krant, vervolgt ze. “Ik woon in Elsene. Vaak ga ik op zondag naar de Portugese bakker om de hoek en daar is uw krant te vinden.”

First things first: de actualiteit. Haar bevoegdheden – klimaat en leefmilieu – domineren al wekenlang de politieke agenda, in België en Europa. Met wat hulp van buitenaf lijkt ons land dan toch akkoord te gaan met de aangepaste versie van de natuurherstelwet – deze wet is bedoeld om onze bestaande natuur te herstellen. Een goede zaak, zegt Khattabi, al zal ze pas opgelucht adem halen als ons land op 20 juni – wanneer de Europese ministers vergaderen – effectief op de groene knop duwt. Het is Vlaams minister Zuhal Demir (N-VA) die daar België mag vertegenwoordigen – het gevolg van een beurtrol.

Waarom is deze wet zo belangrijk?

“Het gaat over het herstel van onze natuur en onze leefomgeving. Zonder biodiversiteit kan de mens niet overleven op de planeet. Dáárover gaat het. Ik denk niet dat iemand twijfelt aan het belang. Het debat gaat vooral over de weg daarnaartoe. We moeten vandaag het traject bepalen voor de korte, de middellange en de lange termijn. Helaas willen sommigen ook politieke spelletjes spelen.”

Laat me raden: u bedoelt Zuhal Demir?

“Ja. (aarzelend) Ik kan niet anders dan het te zeggen. Zuhal Demir, en bij uitbreiding heel de N-VA, wil vooral bewijzen dat België niet werkt. Dat is haar grootste ambitie en dat wil ze op elk dossier tonen. Op de duur wordt het een selffulfilling prophecy. Maar als ze deze wet niet goedkeurt, kan dat zware gevolgen hebben. Ik hoop dat zij de stikstofcrisis niet vergeten is. (windt zich op) De Vlaamse regering wist al van in de jaren negentig dat de uitstoot naar beneden moest. Wat hebben de opeenvolgende regeringen gedaan? Niets. Gevolg: vandaag moeten ze een drastisch akkoord sluiten. Welke boer is hiermee gewonnen? Zij wil toch niet dezelfde fout maken.”

Ook premier De Croo (Open Vld) heeft zijn bedenkingen. Speelt ook hij spelletjes?

“Dat denk ik niet. Zijn bezorgdheden over onze welvaart zijn oprecht, en ik deel die ook, maar zijn oplossing is fout. Je kan de klimaatcrisis niet loskoppelen van het verlies aan biodiversiteit. Dat is wetenschappelijk bewezen. Bovendien vergeet men altijd te kijken naar de kosten als je niets doet. De lage waterstand van de Rijn in 2018 – door de droogte – heeft Duitsland 0,4 procent van het bbp gekost. Dat gaat over vele miljarden! De kosten van de overstromingen in Wallonië lopen op tot twee miljard. In Californië – waar de bossen weer branden – heeft de grootste verzekeraar gezegd dat nieuwe polissen onbetaalbaar zijn. Dat moet je allemaal meerekenen.”

Het verzet komt niet alleen van ons land. Wat als de wet er niet komt? Zou de Green Deal (het klimaatplan van de Europese Commissie, red.) dan mislukt zijn?

“Dat zou mijn analyse zijn, ja. De Green Deal is een totaalpakket en de natuurherstelwet het sluitstuk. Ik heb dat ook aan onze premier gezegd. Gelukkig zei hij dat hij voluit achter de Green Deal blijft staan.”

Kan u nog altijd zeggen dat deze regering de groenste ooit is, zoals de premier bij aanvang beloofde?

“(ontwijkend) Het regeerakkoord is het groenste ooit, daar blijf ik bij. We hebben ook al meer gerealiseerd dan de vorige regeringen. (denkt na) Maar als ik geloofwaardig wil blijven als groene politica, dan moet ik daaraan toevoegen dat het niet genoeg is. We hebben nog niet genoeg gedaan. Ik hoop dat we dat in het laatste jaar van de legislatuur kunnen rechtzetten.”

De fiscale hervorming had voor een kleine groene revolutie moeten zorgen. Verwacht u daar nog iets van?

“(blaast) Enkele partners – ik ga geen namen noemen – willen geen fiscale hervorming. Ik betreur dat, want het was inderdaad de bedoeling van deze regering om de fiscaliteit te vergroenen. Maar ik ben het beu om daarop te wachten. Ik ga doen wat er in het regeerakkoord staat. Vincent Van Peteghem (minister van Financiën, CD&V, red.) en ikzelf hebben daarom beslist om enkele fiscale maatregelen toe te voegen aan het Nationaal Energie- en Klimaatplan. We zijn nu volop bezig aan de uitwerking daarvan. Op die manier willen we toch onze fiscaliteit vergroenen en hoeven we niet te wachten op de globale hervorming.”

Gaat dat over de invoering van een nieuwe taks om fossiele brandstoffen te ontmoedigen zoals in het regeerakkoord staat?

“Het gaat niet over een koolstoftaks als u dat bedoelt. Deze wordt op Europees niveau ingevoerd in 2027 – een maatregel waar wij achter staan. Het gaat eerder over stimulerende maatregelen. Ik zou graag duurzame producten aantrekkelijker maken voor de consument. Dat kan bijvoorbeeld een btw-verlaging zijn op producten van de circulaire economie. Maar het is te vroeg om in detail te gaan.”

De regering investeert jaarlijks meer dan tien miljard euro in fossiele brandstoffen, bijvoorbeeld om diesel en aardgas goedkoper te maken. Is dat geen schandvlek op uw palmares?

“Het gaat jaarlijks zelfs over twaalf tot vijftien miljard euro. Deze moeten inderdaad afgebouwd worden. Dat is één van de maatregelen die Vincent indient in kader van het Nationaal Energie- en Klimaatplan. Deze subsidies moeten helemaal uitdoven tegen 2030. We zijn daarmee bezig.”

U zegt dit wel, maar in de praktijk doet u het omgekeerde. U hebt zelfs de btw op gas verlaagd.

“(geprikkeld) Omdat we onze gezinnen wilden ondersteunen. Nood breekt wet. Wat zou u mij gevraagd hebben, als we dit niet gedaan hadden?”

Economen zullen u zeggen dat er ook andere manieren zijn om de gezinnen te ondersteunen.

“Oké, akkoord. De btw-verlaging was niet mijn eerste keuze. Maar we zitten in een regering met zeven partijen. Ik ben niet met alles blij wat deze regering doet, maar ik vind wel dat we goede dingen doen.”

Wat is uw belangrijkste realisatie?

“Eén iets? (denkt na) De invoering van climate governance. Dat maakt een einde aan het nattevingerwerk van vroeger. Elke minister moet voortaan aan klimaatbeleid doen. We vragen een jaarlijks verslag met de vooruitgang die geboekt wordt. Ik werk nu aan een klimaatwet om dit principe te verankeren zodat ook de volgende ministers hiertoe verplicht worden.”

Het grote doel van dit alles is dat België 47 procent minder broeikasgassen uitstoot tegen 2030. Kan deze ambitie nog gehaald worden? Vlaanderen mikt op 40 procent.

“Als Vlaanderen haar ambitie niet verhoogt, zal dit niet gehaald worden, neen. En dat zou zeer spijtig zijn. En weet u wat Vlaanderen dan zal doen? Uitstootrechten aankopen op de markt. De factuur zal zeker 1,4 miljard euro bedragen. Wie zal dat betalen, denkt u? De Vlaming, hè. Maar dat zegt Zuhal Demir er nooit bij.”

Wat is dat toch met u en Demir?

“(zucht) Dat moet u aan haar vragen. Als zij goed beleid voert, dan kan ik dat gerust toegeven. Ik heb daar geen moeite mee. Ik heb onlangs zelfs getweet dat ik haar strijd tegen de vervuiling van 3M (Amerikaanse multinational, red.) volledig steun. Maar omgekeerd zal dat nooit gebeuren. Zelfs als we ongeveer hetzelfde denken, zal zij iets zoeken om te zeggen: neen, het lukt niet. Wat kan ik daarop zeggen? (haalt schouders op) Het grote verschil is wellicht dat ik geen institutionele agenda heb.”

U wordt door N-VA een opengrenzenactiviste genoemd. Dat is waarom de partij uw benoeming bij het Grondwettelijk Hof wou tegenhouden.

“(fel) Er werden toen leugens verteld (Khattabi zou een uitwijzing verhinderd hebben, wat echter wordt tegengesproken door het politieverslag, red.). Dat ze mij niet willen als rechter, oké, dat mag. Maar die grote haatcampagne op sociale media vond ik onbegrijpelijk. Hoeveel heeft die niet gekost? En waarom? Ben ik dan zo belangrijk? (stil) De N-VA houdt van een vijandbeeld en wellicht ben ik de ideale vijand. Nochtans: als één Franstalige openstaat voor verdere regionalisering, dan ben ik het. Als dat kan leiden tot beter beleid, laat ons dat vooral doen. (denkt na) Maar als u een betere verklaring weet, zeg het mij.”

Uw partij wou na de verkiezingen niet aan tafel gaan met N-VA. Dat werd als een belediging gezien voor de grootste partij van Vlaanderen.

“(windt zich op) Maar ook dat is niet waar. Ik heb nooit gezegd dat ik niet aan tafel wil met Bart De Wever. Ik heb wel gezegd aan de informateurs Didier Reynders en Johan Vande Lanotte dat het tijdverlies is om te proberen een regering te vormen met Ecolo en N-VA. Onze programma’s passen niet samen. Dat is alles.”

Ziet u het volgend jaar denkbaar, een regering met Ecolo en N-VA?

“Gezien mijn persoonlijke geschiedenis met N-VA zal het u niet verbazen dat ik daar geen vragende partij voor ben. Maar ik ben geen partijvoorzitter meer en ik moet daar dus mijn hoofd niet meer over breken. (lacht)”

Bent u uiteindelijk blij dat u geen rechter bent geworden?

“Blij is een groot woord. Na het voorzitterschap wou ik wat meer in de luwte werken en op lange termijn. Het Grondwettelijk Hof bood daartoe een mooie kans. Maar het was een aangename verrassing dat ik minister kon worden. Ik had hier nooit van durven dromen. Wat er op één generatie tijd allemaal kan gebeuren: mijn vader is een straatjongen van Marokko, zijn dochter is minister in België.”

U krijgt wel de kritiek dat u onzichtbaar bent, terwijl u één van de belangrijkste ministers zou moeten zijn.

“(blaast) Ik begrijp die kritiek niet. Als ik naar de media stap met een voorstel, dan zijn ze zelden geïnteresseerd. Waarin zijn ze wel geïnteresseerd? In ruzie met Zuhal Demir. Wel, ik heb daar genoeg van. Laat mij maar werken in de luwte, dat is trouwens wat ik wou na het voorzitterschap. Ik wil de lange termijn voorbereiden, en dan kan best vanuit de schaduw.”

In welk gezin bent u opgegroeid?

“In een typische familie met Marokkaanse wortels. Mijn ouders zijn naar België gemigreerd, toen ik nog niet geboren was. Mijn papa was arbeider, mijn mama huisvrouw. Ik heb school gelopen in een katholiek college in Schaarbeek. Ik had een gelukkige jeugd. Ik ben trouwens opgegroeid met het grootste respect voor onze instellingen. Mijn ouders hechtten daar veel belang aan. Wellicht daarom dat ik ook graag voor het Grondwettelijk Hof had gewerkt.”

Vandaag is trouwens Vaderdag.

“(even stil) Mijn vader is ziek. Het zijn daarom geen makkelijke weken. Ik heb enkele dingen daarover op Facebook gepost. (met krop in de keel) Ik wil wel graag een hommage aan hem brengen. Weet u nog die keer dat Theo Francken in vraag stelde wat de economische meerwaarde was van de Marokkaanse gemeenschap? Ik heb hem toen een foto getoond van de handen van mijn vader. Dát is de meerwaarde, meneer Francken. Dat heeft mij zo kwaad gemaakt. (stil) Mijn vader heeft als arbeider in de bouw zijn hele leven meegebouwd aan Brussel. Deze stad is zijn erfenis aan mij. Mijn vader is Brussel en omgekeerd. Dat is waarom ik zo’n hechte relatie heb met deze stad en dit land. Ik zal nooit toelaten dat iemand deze geschiedenis besmeurt.”

Uw verhaal doet me wat aan het verhaal van Demir denken.

“Dat kan. Maar wij blijken daar op een totaal andere manier mee om te gaan.”