De Grote Duurzaamheidsenquête: hoe denken de Vlamingen over klimaatverandering en duurzaam leven?

BRUSSEL – Volgende week zondag start in Egypte een nieuwe klimaattop van de laatste kans. COP27 zal regeringen van bijna 200 landen bijeenbrengen met één doel: de wereldwijde inspanningen tegen de klimaatcrisis versnellen. En dat is dringend nodig: bosbranden, overstromingen, abnormaal hoge temperaturen… de klimaatverandering gaat verder aan een alarmerend tempo. Maar er is ook een lichtpuntje. Ook al ziet een meerderheid van de Vlamingen de toekomst van de planeet somber in, toch zijn we ervan overtuigd dat we de aarde nog kunnen redden. Dat blijkt uit een bevraging van De Zondag bij 2.564 mensen. “Dat positieve denken is eigen aan de mens”, zegt klimaatpsycholoog Gerdien de Vries.

Onze bevraging leert dat zes op de tien Vlamingen somber zijn over de toekomst van de planeet. Toch zijn zeven op de tien van mening dat we onze planeet nog kunnen redden, ook al is het ondertussen vijf voor twaalf. “Dat 70 procent toch positief zijn, is eigen aan de mens”, zegt Gerdien de Vries, professor klimaatpsychologie aan de Technische Universiteit Delft in Nederland. “Die mensen weten dat de tijd dringt, maar menen dat het allemaal wel zal meevallen als de overheid op tijd met maatregelen komt of als de technologie het klimaatprobleem oplost. De gedachtegang van het brein gaat vrij automatisch. Positief zijn, is een soort van natuurlijk afweermechanisme dat we hebben om door het leven te komen. Wanneer je pessimistisch bent, kan dat gevoel je ook verlammen en ervoor zorgen dat je niet tot actie overgaat, en dus niet gaat werken aan het redden van het klimaat.”

Een heel gedoe

Gevraagd om op een schaal van één tot tien aan te duiden hoe belangrijk duurzaamheid is, geeft 80 procent van de ondervraagden een score tussen 8 en 10. Maar slechts 41 procent van de ondervraagden geeft zichzelf een duurzaamheidsscore tussen 8 en 10. Dat we niet altijd duurzaam handelen, ook al vinden we dat wel belangrijk, heeft volgens Gerdien de Vries te maken met gewoontegedrag. “Mensen vinden het moeilijk om hun gewoontes te doorbreken. Wanneer je bijvoorbeeld altijd met de auto naar het werk gaat, is het lastig om die gewoonte te veranderen en de fiets te nemen. Vaak vinden we het ook een heel gedoe om ons gedrag aan te passen, of hebben we ten minste de perceptie dat het grote inspanningen vraagt. Er zijn bijvoorbeeld overheidssubsidies wanneer je je huis renoveert of isoleert, maar soms vinden mensen die formulieren te ingewikkeld of zien ze ertegen op om te gaan uitzoeken hoe alles in elkaar steekt.”

Kantelpunt

Driekwart van de ondervraagden vinden dat zowel de Vlaamse als de Europese politici meer inspanningen moeten doen om mens, milieu en planeet in evenwicht te houden. Waar slechts 6 procent van de Vlamingen vinden dat bedrijven, de samenleving in het algemeen en de politiek genoeg doen, vindt één op de drie Vlamingen dat hij of zij zelf wél voldoende inspanningen levert om dit evenwicht te bewaren. “Dat heeft vooral te maken met het feit dat je van jezelf het beste weet wat je allemaal doet en welke keuzes je maakt, maar van anderen weet of zie je dat vaak niet”, vervolgt professor Gerdien de Vries. “Zeker als het om klimaatmaatregelen gaat, zitten overheid, industrie en consumenten vaak wat op elkaar te wachten. Belangrijk is dat je zelf effectief iets doet wat binnen jouw mogelijkheden ligt. Het kan best zijn dat jij meer doet dan je buurman. Kijk dan eens hoe je jouw buurman kunt helpen om evenveel te doen. Dat we vaak niet weten wat anderen doen, toont aan dat het belangrijk is om goed te communiceren. Het is dus bijvoorbeeld goed dat de overheid kenbaar maakt dat in de eigen gebouwen de verwarming ook op 19 graden gaat, ook om een soort van norm te zetten. En als je ziet dat jouw buurman bepaalde inspanningen doet, dan denk je misschien: als hij het kan, dan ik ook. De verhoogde aandacht van wetenschappers, politici en media voor verduurzamen, zorgt ervoor dat een steeds grotere groep mensen ermee aan de slag gaat. Of én wanneer het tot een sociaal kantelpunt komt waarop werkelijk iedereen duurzame keuzes gaat maken, is moeilijk te zeggen. Dat heb je ook gezien met roken. Wetgeving, duurdere sigaretten en campagnes hebben ervoor gezorgd dat er een moment kwam waarop mensen niet meer spontaan een sigaretje aanstaken bij iemand anders thuis. Dat is het punt waarop er echt iets verandert. Ook inzake klimaat evolueren we wellicht in die richting.”

Extra: Groot draagvlak voor statiegeld

Maar liefst 8 op 10 Vlamingen is voor de invoering van statiegeld op blikjes en plastic flessen. Dat is een opvallend groot draagvlak.

Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) noemt het invoeren van statiegeld onafwendbaar nu blijkt dat de hoeveelheid zwerfvuil in Vlaanderen onvoldoende daalt en het vooropgestelde doel van 20 procent minder in 2023 ten opzichte van 2015 niet zal gehaald worden. Statiegeld kan volgens Demir een van de antwoorden zijn op het zwerfvuilprobleem. De minister wil dat de Vlaamse regering dit jaar nog een beslissing neemt. De effectieve invoering van statiegeld zou dan in het beste geval in 2025 een feit zijn.

Innovatie

Coalitiepartner Open VLD zegt constructief te zullen meewerken. “We zullen op zoek moeten gaan naar een aanvullend systeem aan de goedwerkende blauwe zak dat meer innovatief is dan wat bestaat in andere landen”, zegt Vlaams parlementslid Gwenny De Vroe. “We moeten er randvoorwaarden van betaalbaarheid, klantvriendelijkheid en keuzevrijheid aan koppelen.” De derde regeringspartij in de Vlaamse regering, CD&V, wil zo snel mogelijk statiegeld invoeren. “CD&V is steeds een voorstander geweest van het systeem van statiegeld. We staan dus zij aan zij met de minister in de strijd tegen zwerfvuil”, aldus Vlaams parlementslid Tinne Rombouts. Oppositiepartijen Vooruit en Groen vragen al langer om statiegeld in te voeren. “De voordelen zijn talrijk”, zegt Vlaams parlementslid Steve Vandenberghe (Vooruit). “Denk aan minder zwerfafval, een besparing op de opruimkosten en minder dierenleed.” Vlaams parlementslid Mieke Schauvliege (Groen) wil dat de minister meteen doorpakt. “Statiegeld werkt alleen als het de consument zo gemakkelijk mogelijk wordt gemaakt en als de flesjes en blikjes genoeg waarde krijgen.” PVDA wil een afvalvrije economie tegen 2050 en wil daarom de strijd aanbinden tegen overtollige verpakkingen, onder meer door statiegeld op drankverpakkingen. Vlaams Belang wil ook statiegeld, maar onder voorwaarden. “Het systeem mag geen extra belasting zijn voor de consument, en buurtwinkels en lokale handelaars mogen niet getroffen worden door de invoering van statiegeld, noch logistiek, noch financieel”, zegt Vlaams parlementslid Chris Janssens. “Er moet onderzocht worden of een innovatief digitaal systeem mogelijk is, waarbij consumenten vergoed worden door drankverpakkingen te scannen.” (VVHR)

Ook opvallend:

• Maar liefst 45,3% is voor rekeningrijden
• 58,2% pleit voor een extra belasting van vliegtuigtickets
• 57,2% wil een verbod op vervuilende wagens in stadscentra
• Ten opzichte van 2 jaar geleden eet 36,6% minder vlees uit milieuoverwegingen. En ook 35,5% grijpt nu sneller naar de fiets de afgelopen 2 jaar