Sander Loones, de grootste kwelduivel van de premier: “Geen compromissen meer: het is confederalisme of niets!”

Vijf jaar geleden was hij nog de pineut van de politiek – als minister met de kortste staat van dienst. Vandaag is hij de grootste kwelduivel van de premier. Wie is Sander Loones en waarom drijft hij de voorbije maanden weer boven? Wij hebben een goed gesprek met de communautaire scherpslijper van N-VA. “België is niet ziek, België ís de ziekte.”

Estaminet De Peerdevisscher , een gezellige kroeg in de al even gezellige badplaats Oostduinkerke. Op het menu: veel bieren en natuurlijk garnalen, in allerlei bereidingen. Het is hier dat Sander Loones echt thuiskomt. Grootvader en oud-burgemeester Honoré was de bezieler van het aanpalende visserijmuseum. Of hij zelf een garnaalvisser is? “Helaas niet”, zegt Loones. “Ik ben wel al met een sleepnet de zee ingetrokken, maar nog niet te paard. Het vraagt veel tijd om te leren – en terecht. Het is dan ook Unesco-werelderfgoed. Ik kan wel heel snel garnalen pellen. Als je wil, dan bestellen we een kilootje en doen we een wedstrijdje.” ( lacht )

Het is een ontspannen Loones die spreekt. De man zit goed in zijn vel. Vriend en vijand – zelfs CD&V-coryfee Jan Durnez – loven zijn oppositiewerk in het federaal parlement. “Dat doet deugd, maar ik ben tegelijk de eerste om dat te nuanceren. Ik doe wat ik al jaren doe: de begroting controleren en fouten zoeken.”

In november is daarbij wel een regeringskop gerold.

(droog) “En daarom kwam ik in het nieuws. Maar de waarheid is: Eva De Bleeker is niet gerold door Sander Loones, wél door haar partij. Eva was blijkbaar te eerlijk, en dus wou Open VLD een nieuwe staatssecretaris op begroting. Dat maakt dat ik gewrongen zit met haar ontslag. De premier ( Alexander De Croo, red ) had moeten opstappen. Hij heeft de begroting verbloemd en het parlement iets voorgelogen.”

Wat hij formeel ontkent.

“Als u mij niet gelooft, luister dan naar de minister van Financiën ( Vincent Van Peteghem, CD&V, red ) die in Knack zegt dat de hervorming van de energiefactuur wél geld zal kosten. Maar het ergste is dat de premier gelogen heeft over de WhatsApp-berichten. ‘Ik kan u niet geven wat niet bestaat’, zei hij mij, maar enkele tellen later lagen deze berichten open en bloot op alle krantenredacties. Er zijn grenzen aan wat een politicus zich kan permitteren, vind ik.”

Komende week wordt het rapport van het monitoringcomité verwacht over die begroting. Verwacht u nieuwe lijken in de kast?

“Ja, natuurlijk. We hadden al de slechtste begroting van Europa en dat zal er niet op verbeterd zijn. Kijk naar de aanpak van de pensioenhervorming. Maar het grootste lijk in de kast wordt het langer openhouden van de kerncentrales. De regering pakt dat ongelooflijk onverstandig aan. Dat zal een zware last leggen op deze begroting, en nog méér op die van de komende jaren.”

Hoe zou u de begroting op orde krijgen?

“Er moeten meer mensen aan de slag. We kennen de recepten daarvoor: de werkloosheidsuitkeringen beperken in de tijd, het brugpensioen afschaffen – ook voor ACV-topman Marc Leemans -, enzovoort. Maar laat ons eerlijk zijn: dat kan niet meer in dit land. Ik heb uw interview met Thomas Dermine (PS) gelezen. ( zucht ) Deze man is gewoon blind voor de realiteit. Dat hij niet wil dat Wallonië met Vlaanderen vergeleken wordt: fair punt. Maar ook in vergelijking met oude industriële regio’s in Duitsland en Frankrijk bengelt Wallonië helemaal achteraan. Vandaar mijn analyse: België is niet ziek, België ís de ziekte.”

Dat is voor straks. Als u de begroting minutieus tegen het licht houdt, hoe kan het dan dat u de extra vergoeding voor Bracke en De Croo niet ziet?

“Omdat het niet helder in de begroting staat. Er staat één zin over een vergoeding voor oud-Kamervoorzitters. Maar als je een begroting bestudeert, dan gaan de alarmsignalen vooral af wanneer je een grote verschuiving ziet. Dat was hier niet het geval, want die ene zin staat er al vele jaren in. Dat is waarom niemand dit doorhad, ook PVDA niet. Zij hebben één keer een amendement ingediend om vanalles te schrappen, zonder dat ze precies wisten waarover het ging.”

Is dit toch geen hypocriet debat, zoals ook uw partijgenoot Siegfried Bracke zegt? U had het moeten weten.

( fel ) “Neen, echt niet. Dat is een oneerlijke reactie van hem. Over de extra’s voor de hoge ambtenaren staat er zelfs geen enkele zin in de begroting. Al jaren vragen wij de Kamerdiensten om meer transparantie. Als je niet alle info krijgt, dan kan je je werk niet ernstig doen. Kamervoorzitter Eliane Tillieux (PS) heeft zelfs bewust informatie verzwegen voor het parlement. Dat zal zeker nog een staartje krijgen. Maar Siegfried vindt blijkbaar dat ik dat niet mag zeggen.”

Vindt u dat hij zijn centen moet terugbetalen?

“De extra’s voor de hoge ambtenaren zijn onwettig, dus deze moeten terugbetaald worden. Vandaag wordt onderzocht of ook de extra’s voor de Kamervoorzitters onwettig zijn. Als zou blijken van wel, dan moeten ook deze terugbetaald worden. En voor alle duidelijkheid: niet aan een goed doel, maar aan de begroting, en dus de belastingbetaler. Laten we wel wezen: deze affaire is een ramp voor de politiek. De burgers verdienen beter. Onze lonen waren nog nooit zo transparant, maar blijkbaar zijn er nog steeds dingen uit het verleden die rechtgezet moeten worden.”

Laten we eens naar uw politieke drijfveren kijken. Mag ik zeggen dat u een van de weinigen bent in uw partij die nog Vlaamse onafhankelijkheid wil?

“O, ik ben zeker niet een van de weinigen. Wij blijven een radicaal Vlaamse partij; dat staat ook duidelijk in artikel 1 van onze statuten. Maar misschien ben ik daar wel wat opener over dan anderen.” ( lacht )

Omdat u in een flamingantisch nest bent opgegroeid?

“Ook. Maar het is niet mijn vader ( Jan, voormalig VU-parlementslid, red ) die mij in de politiek geduwd heeft. Het is op vraag van Theo Francken en Ben Weyts dat ik destijds op de studiedienst van de partij ben beland. De reactie van mijn vader was hilarisch: ‘Maar Sander toch, ga jij voor het systeem werken?’ ( lacht ) Hij is meer een non-conformist, terwijl ik meer een partijman ben. Maar we delen wel de harde Vlaamse lijn. Dat is de kern van mijn politieke geloof.”

Hoe lang bent u al lid van N-VA?

“Al van het begin. Ik was erbij op het stichtingscongres in Leuven in 2002, waar ik toen rechten studeerde. Ik heb dikwijls op café gezeten met Theo, maar ook met Zuhal Demir en Matthias Diependaele. Wij vormden een Vlaamse kliek.”

Waarom wil u een onafhankelijk Vlaanderen?

“Dat heeft twee rationele redenen. Ten eerste omdat in een democratie de mensen het beleid moeten krijgen waarvoor ze stemmen. In België gebeurt dat niet. De Vlamingen stemmen eerder rechts, terwijl de Walen eerder links stemmen. En ten tweede omdat België verspilling is van tijd én geld. Ik heb een hekel aan verspilling, vandaar mijn interesse voor begrotingen wellicht. Ik ben ten derde ook een romantisch nationalist, maar mijn politieke actie is gebaseerd op ratio.”

Is stemgedrag geen momentopname? Wat doet u als morgen Limburg en West-Vlaanderen anders stemmen?

“U trekt het op flessen. Vlaanderen vormt één gemeenschap, waar de mensen eenzelfde identiteit en cultuur delen. Dat is niet zo in België dat bestaat uit twee gescheiden culturen die over veel zaken helemaal anders denken.”

De chaos in de Vlaamse regering is anders geen reclame voor Vlaams zelfbestuur.

“Akkoord. Ik voel geen schroom om dat toe te geven. Ik betreur heel erg wat er daar gebeurt, want hierdoor ontstaat een fout beeld over Vlaanderen.”

Wat we zelf doen, doen we toch niet beter.

(windt zich op) “Dat is de foute conclusie. Wat we deze week in het Vlaams parlement hebben meegemaakt, is dagelijkse kost in het federaal parlement. Maar wat is cruciaal voor mij? Dat Vlaanderen het enige niveau is met een gezonde begroting en een gezonde schuldgraad. Dat wil zeggen dat er wél goed beleid gevoerd wordt. Ik vind het niet fair dat de regering afgerekend wordt op stikstof. Zij probeert tenminste om moeilijke knopen door te hakken. De federale regering doet zelfs geen moeite: zie de pensioenen. Is dat een voorbeeld voor de politiek? (Het interview is afgenomen vlak voor de Vlaamse regering het stikstofakkoord sloot, red.)”

Zou de positie van CD&V in dit debat te vergelijken zijn met de positie van N-VA in het Marrakeshdebat?

(denkt na) “Dat weet ik niet. Onze demarche was alvast geen electorale zet, maar een principiële kwestie. Als je als politieke partij een rode lijn trekt, dan moet je ook de gevolgen kunnen aanvaarden. Anders verlies je je geloofwaardigheid. Dat is trouwens wat Groen meemaakt in het energiedebat.”

Marrakesh betekende het einde van de regering-Michel I, u was amper 28 dagen Defensieminister. Krijgt u geen nachtmerries als u daaraan terugdenkt?

(lacht) “Neen. Ik was zelfs een van de pleitbezorgers van onze demarche. Wij staan als partij voor soevereiniteit en mogen daar niet op toegeven. Wij konden dat pact dus onmogelijk goedkeuren. (fijntjes) En trouwens, zo nefast was dat niet voor mij, hoor. Ik ben daardoor de meest succesvolle defensieminister ooit: ik heb geen enkele oorlog gestart en geen enkele verloren. (lacht) Het zal u misschien verbazen, maar ik ambieer weinig mandaten. Meer zelfs, ik zou liever burgemeester worden dan opnieuw minister. Als ik op nationaal niveau één iets wil realiseren, dan is het een communautaire hervorming. In 2024 moet het echt lukken, ik geloof daar ook in.”

Is het confederalisme een voorwaarde voor federale regeringsdeelname of ziet u ook een vervolg van de Zweedse regering zitten?

“Neen, geen compromissen meer: het is confederalisme of niets. In 2014 hebben we inderdaad geprobeerd om een sociaaleconomische agenda door te voeren. Toen is gebleken wat wij al wisten: dat dit land nooit deftig hervormd kan worden, omdat België zélf de ziekte is. Dat gaan we dus geen tweede keer doen.”

Wat als de Franstaligen neen zeggen?

“Dan krijgen we een crisis van het politieke systeem. (op dreef) Maar mag ik de vraag eens omdraaien? Wat is het alternatief voor een staatshervorming? Verder doen zoals vandaag? We hebben al de slechtste begroting. Dan gaan we echt failliet! Zelfs Paul Magnette (PS) beseft dat het zo niet verder kan. Hij heeft in de zomer van 2020 – toen hij met Bart ( De Wever, red ) aan het onderhandelen was – zélf een post-België-scenario op tafel gelegd. Ik zat daarbij aan tafel. Magnette wou Brussel en Wallonië samenvoegen tot één land. Wij gaan onze hoofdstad uiteraard nooit loslaten, maar het wil wel zeggen dat ook Magnette hiermee bezig is.”

Vincent Van Peteghem zei deze week in Knack dat CD&V achter de schermen aan een staatshervorming werkt met andere partijen. Was u verrast?

“Ja, eigenlijk wel. Ik mag hopen dat het waar is, maar het zou me verbazen. Deze regering heeft geen enkele van haar communautaire beloftes ingelost.”

Dus uw partij is er niet bij betrokken?

(droog) “De echte vraag is of er wel gesprekken zijn.”

Misschien wil CD&V niet meer met u spreken, omdat u haar vernederd hebt door te roepen dat u haar kapot wou?

( zucht ) “In alle eerlijkheid, dat doet er toch niet toe. Het is de taak van een politieke partij om scherp te zijn. CD&V is keihard tegen de wil van de kiezer ingegaan door in Vivaldi te stappen. Wij vinden dat ongehoord en we zeggen dat ook.”

Vreest u niet dat u hierdoor de sympathie van het volk verliest?

“Dat zullen de verkiezingen uitwijzen. Wij zijn een aanbodpartij met een eigen programma en een eigen stijl. Dat zal niet veranderen. Wij zijn geen verkopers die de kiezers naar de mond praten.”

U bent straks een van de vijf voorzitters van het partijcongres in mei. Is dat een beloning voor bewezen diensten?

“Dat moet u aan Bart vragen. (lacht) Ik denk vooral dat hij een spreiding aan expertise wou. Maar goed, ik beschouw het natuurlijk ook als een compliment. Het is fijn dat de partij mijn werk naar waarde schat.”

Een voorstel dat u in dat verband lanceerde, was het volksberoep waarmee het parlement een beslissing van het Grondwettelijk Hof kan terugschroeven. Hebt u daar eigenlijk één positieve reactie op gekregen?

(lacht luid) “Toch wel, en veel zelfs. In het begin alleen van de mensen op straat, moet ik toegeven. Maar intussen heb ik ook positieve reacties binnen van juristen en zelfs van grondwetspecialisten. Het is een beetje een vast patroon als N-VA iets voorstelt. In het begin wordt er moord en brand geschreeuwd – drama, drama -, maar na een tijdje rijpen de geesten en krijgen we gelijk. Dit is trouwens geen onbenullig debat, hoor. Het is een van de redenen van de stilstand in dit land.”

Zou het niet kunnen dat u stiekem een beetje geniet van het drama?

(grijnst) “Laat het mij zo zeggen: ik vind het plezant om het debat te voeden.”