Een roadtrip langs de Ruta Jesuitica door Argentinië en Paraguay: van utopie tot werelderfgoed

Spectaculaire watervallen en voormalige jezuïetenmissies, die door Unesco tot werelderfgoed werden uitgeroepen, vormen de rode draad van de Ruta Jesuitica en van een wonderbaarlijke rondrit door Zuid-Amerika.

Door Kris Clerckx

Jezuïeten staan in onze regio’s bekend om hun pedagogische autoriteit en de stichting van scholen, die ze tot op vandaag nog besturen. Niet zo in Zuid-Amerika, waar ze een heel ander imago hebben. In de loop van de zeventiende en de achttiende eeuw stichtten de jezuïeten er tientallen missieposten, te midden van het oerwoud, in het huidige grensgebied van Argentinië, Paraguay en Brazilië. In die missies bekeerden de inheemse Guarani-indianen zich tot het christendom en tegelijkertijd vonden ze er bescherming tegen Spaanse en Portugese slavendrijvers. Mede daardoor werden de jezuïeten een doorn in het oog van de koloniale mogendheden, die hen in 1767 van het Zuid-Amerikaanse continent verdreven. Meer dan twee eeuwen later zijn de restanten van 30 missieposten bewaard gebleven, die onder het label ‘Ruta Jesuitica’ een grensoverschrijdend circuit vormen.

Sociaal experiment

Onze rondreis op de Ruta Jesuitica begint in Paraguay, dat nog niet door het massatoerisme is aangetast. En die rust straalt af op de authenticiteit van de bestemming en haar inwoners. Zo verwelkomt de douanebeambte ons met een welgemeende bienvenidos en in de grensstad Ciudad del Este worden we geen enkele keer aangesproken door te opdringerige verkopers van souvenirs of namaakproducten. Net buiten de stad belanden we voor een eerste lunch in een restaurant aan de indrukwekkende Salto del Monday, een 40 meter hoge waterval met een breedte van 100 meter. “De watervallen van Puerto Iguazu zijn nog spectaculairder”, geeft Bea Arevalo van het plaatselijke reisagentschap toe. “Maar hier in Paraguay heb je de natuur nog bijna helemaal voor jou alleen.”

Authentieke decors en grandioze landschappen zijn ook aanwezig als we ons een dag later naar een eerste voormalige missiepost van de jezuïeten begeven. Santisima Trinidad is een van de best bewaarde sites en een bezoek maakt meteen duidelijk hoe de jezuïetenmissies traditioneel waren ingedeeld: het centrale plein met daarrond de kerk, de kloostergang, het atelier en de viviendas, de woningen voor de Guarani-indianen. Best verrassend is dat er in zo een missie slechts een handvol paters met honderden indianen vreedzaam samenleefden. Historici en filosofen beschouwen de jezuïetenmissies in dat opzicht als een uniek experiment en sociale utopie. Ook gids Christian, die ons op deze site door de ruïnes gidst, benadrukt de bijzondere band tussen de jezuïeten en de inheemse bevolking. “Hier in Paraguay hadden de jezuïeten veel aandacht voor de mensenrechten en in hun missies hebben ze mooie dingen verwezenlijkt. Niet alleen bouwden ze kerken, maar ze hebben de Guarani veel bijgeleerd op vlak van muziek, wetenschap en kunst.”

Op amper 10 kilometer van Santisima Trinidad bevindt zich nog een andere jezuïetenmissie die op de Unesco-werelderfgoedlijst pronkt: Jesus de Tavarangue. Een ideaal moment voor een bezoek aan deze site is bij valavond, wanneer te midden van de ruïnes een geslaagd klank- en lichtspel plaatsvindt.

Manneken Pis

Een andere opvallende jezuïetenmissie is San Cosme y San Damian aan de Rio Parana. Een kinderkoor van Guarani-indianen verwelkomt er ons in de 18de-eeuwse kerk, die sinds enkele jaren weer als parochiekerk voor de plaatselijke gemeenschap fungeert. Net naast de voormalige missiepost bevindt zich een planetarium ter ere van pater Buenaventure, die in de 18de eeuw de telescoop in deze contreien introduceerde. Zijn astronomische waarnemingen fascineerden de Guarani en vandaag raken hier de bezoekers in de ban van de sterrenhemel.

Van de ene naar de andere historische jezuïetenmissie reizen, heeft zo zijn charmes, maar tussendoor wil je toch wel eens iets anders zien. Een aanrader is het stadje Hohenau, dat in 1900 door Duitse immigranten werd gesticht. Nadien volgden nog meer Europeanen, waaronder ook Belgen, zoals de familie van kunstenares Lutgard Van Dyck. Opmerkelijk is dat de nazaten van die immigranten nog bijzonder fier zijn op hun Europese afkomst, hetgeen jaarlijks in september wordt herdacht tijdens het Fiesta Nacional de las Colectividades met o.a. een populaire missverkiezing. De feestlocatie is het Parque de las Naciones, waar de verschillende gemeenschappen van Hohenau hun eigen permanente paviljoenen hebben. Het Belgische is alvast gemakkelijk herkenbaar aan het beeldje van Manneken Pis.

Wereldwonder

Een totaal andere tussenstop is Itaipu, de op een na grootste stuwdam ter wereld. Een bezoek aan dit technologisch wereldwonder maakt indruk, net zoals de cijfers waarmee de gidsen hier maar wat graag dwepen: een 200 meter hoge dam met een lengte van 8 km, een vermogen van 14.000 megawatt, een stuwmeer met een oppervlakte van 1.350 km², … en zo gaat het nog even door! Heel ongewoon is dat je tijdens je bezoek binnenin de megalomane betonconstructie van de stuwdam de Paraguayaans-Braziliaanse grens overschrijdt. Maar Brazilië houden we voor een andere trip. Na Paraguay leidt de Ruta Jesuitica naar Argentinië, waar de noordelijke provincie Misiones talrijke jezuïetenmissieposten telt. De best bewaarde is met voorsprong San Ignacio Mini, al zien de met tropische planten overwoekerde ruïnes van Loreto en Santa Ana er veel mysterieuzer uit.

Daarna is het tijd om een dagje door te brengen in Casa Bemberg, waar je kan verpozen in een zwembad met zicht op de Rio Parana. Of deelnemen aan een workshop die je introduceert in de geheimen van yerba mate, ook wel jezuïetenthee genoemd. De jezuïeten leerden deze drank op basis van de matéplant kennen via de Guarani-indianen en merkten op hoe opwekkend en gezond het was. Uiteindelijk begonnen de paters plantages aan te leggen, waarna het gebruik van maté over een groot gedeelte van Zuid-Amerika verspreid raakte.

De laatste stop tijdens de trip op de Ruta Jesuitica is de spectaculairste: de watervallen van Iguazu op de grens van Argentinië en Brazilië. In een normaal jaar – zonder corona – komen er meer dan een miljoen bezoekers op af! Wees er dus vroeg bij om de kolkende watermassa van de Rio Iguazu naar beneden te zien storten. Wie niet terugdeinst voor een natte broek en T-shirt, moet zich zeker wagen aan een avontuurlijke tocht op een van de motorbootjes die af en aan varen. Net voor je de watervallen bereikt, houden de bootjes even halt. En dan is het bang aftellen tot het bootje zich in hoogste versnelling lijkt te pletter te varen tegen een muur van water… maar net niet kapseist. Een kletsnat einde van een verrassende trip.

Praktisch

Ernaartoe
De luchtvaartmaatschappij Air Europa, specialist op Zuid-Amerika, vliegt meerdere keren per week naar de Paraguayaanse hoofdstad Asuncion en het Argentijnse Puerto Iguazu.
www.aireuropa.com

Reisdocumenten
Een visum heb je niet nodig, wel een reispas die nog minstens 6 maanden geldig is.

Logeren
Dit zijn vier comfortabele hotels in het zuiden van Paraguay en het noorden van Argentinië: Hotel Acaray in Ciudad del Este (www.hotelcasinoacaray.com.py), Hotel Papillon in Bella Vista (www.papillon.com.py), Milord Hotel in Encarnacion (www.milordhotelboutique.com), en Casa Bemberg vlakbij Puerto Iguazu (www.casabemberg.com).

Algemene reisinfo
rutajesuitica.com.py
visitparaguay.travel
argentina.travel