Een weekendje in Chemnitz, de Europese Culturele Hoofdstad van 2025: C the Unseen

De Duitse stad Chemnitz is dit jaar Europese Culturele Hoofdstad. Voor mij een reden om de oversteek naar deze stad in het voormalige Oost-Duitsland te maken. Al maak ik eerst een tussenstop in die andere Saksische parel Dresden.

Chemnitz is na Leipzig en Dresden de derde grootste stad in Saksen. Tot 1990 – dus meteen na de val van de Berlijnse muur – heette de stad trouwens Karl-Marx-Stadt. Tot zover een streepje geschiedenis.

Chemnitz schurkt aan tegen de Tsjechische grens. Om die reden besluit ik met de trein richting de stad te trekken. Meer nog: ik neem de nachttrein. De trein vertrekt in de vooravond uit Brussel-Zuid, om de volgende ochtend zo rond 8 uur Dresden Hauptbahnhof binnen te bollen.

“Ik kom zowaar ogen tekort, want de binnenstad is werkelijk volgestouwd met majestueuze bouwwerken”

Meteen maak ik van de gelegenheid gebruik om Dresden van mijn to-dolijst af te vinken. Die stond daar overigens al een tijd op te blinken. Dresden en Chemnitz bevinden zich naar Duitse normen op een kattensprong – ongeveer 75 km – van mekaar. Dresden wordt omschreven als het Florence aan de Elbe, en kan pronken met een van de mooiste middeleeuwse barok binnensteden van Europa.

Alles mag dan authentiek ogen, maar Dresden werd in 1945 na een dodelijke geallieerde bommenraid bijna volledig weggeveegd. De Altstadt werd in de jaren 50 van de vorige eeuw vakkundig en minutieus heropgebouwd. Weet je niet beter, dan merk je er niets van.

De levendige binnenstad is een puur juweeltje, vol prachtige architecturale pareltjes uit de renaissance, barok en 19de eeuw. Ik kom zowaar ogen tekort, want de binnenstad is werkelijk volgestouwd met majestueuze bouwwerken. Wegens tijdsgebrek geen musea voor mij.

Ik slenter liever rond in de Altstadt en pik in een typische konditorei koffie met gebak mee. Lunchen doe ik in de wijk Neustadt. Daarvoor moet ik via de pronkerige Augustusbrug de Elbe over, want beide stadsdelen worden door de rivier van mekaar gescheiden.

Geen barok- of renaissancejuweeltjes hier, maar een broeierige mix van kronkelende steegjes, wijde lanen, pittoreske binnenplaatsen, gezellige pleintjes en talloze cafés, restaurants, antiekzaken en galerijen.

In de vooravond trek ik per trein verder richting Chemnitz. In tegenstelling tot Dresden is Chemnitz een stuk minder pronkerig. Weinig verwonderlijk, want Chemnitz was en is nog steeds vooral een industriestad.

Ook omdat de regio’s rond de stad – waaronder Zwickau en het Ertsgebergte – ooit het kloppend industriële hart van het communistische Oost-Duitsland vormden, met onder meer ijzererts- en steenkoolmijnen. Anno 21ste eeuw zijn veel van die mijnen gesloten, net als een veel van de fabrieken omheen Chemnitz.

De binnenstad is vooral zakelijk opgebouwd, met brede lanen en veel ruimte. Net als Dresden werd ook Chemnitz niet gespaard tijdens WO II. Maar omdat Chemnitz weinig historische gebouwen bezat, werd het stadscentrum tijdens het DDR-tijdperk met karakterloze nieuwbouw ingevuld.

Langs een van de brede lanen ontwaar ik zowaar de immense buste van Karl Marx, volgens de gids uitgehakt uit een massieve rots. Het monument is 13 meter hoog.

In het spoor van Henry van de Velde

Begrijp me niet verkeerd, Chemnitz is totaal geen verpauperde stad. Integendeel zelfs. Vooral na 1990 werd grijs beton geleidelijk aan vervangen door kleur, werden stadsdelen gerenoveerd en werden gerenommeerde architecten aangesproken om nieuwe stadswijken te ontwikkelen of ietwat vervallen stadsdelen te herwaarderen.

Ik ontdek al fietsen de wijk Kassberg, een van de mooiste stadswijken van Chemnitz, vol prachtige neogotische en neoromaanse stadspareltjes. Ik bezoek ook Villa Esche, een moderne stadsvilla in art-nouveaustijl, ontworpen door de Belgische architect/kunstenaar Henry van de Velde. In deze villa is het aan hem gewijde museum ondergebracht.

Met het Saksische Industriemuseum en het Museum Gunzenhauser telt Chemnitz twee topmusea die dit feestjaar ook voluit voor diverse tijdelijke expo’s zullen worden gebruikt. Het Saksische Industriemuseum focust specifiek op het technisch vernuft tijdens de industriële revolutie. Het complex is ondergebracht in een historisch fabriekspand uit de 19de eeuw.

Het Museum Gunzenhauser is een must voor liefhebbers van moderne kunst, met een collectie die vooral bestaat uit werken uit de 20ste eeuw. Het museum is gevestigd in een monumentaal voormalig bankgebouw uit de jaren 30 van de vorige eeuw.

C the Unseen

Chemnitz is dit jaar Culturele Hoofdstad van Europa. Onder het motto C the Unseen wordt het onzichtbare zichtbaar gemaakt en worden gebouwen, sites en stadswijken vanuit een nieuw perspectief benaderd.

De festiviteiten vinden niet enkel in Chemnitz plaats, maar ook in de omliggende regio’s, waaronder het Ertsgebergte en het Zwickauer Land. Het overladen programma bevat talrijke hoogtepunten. Die allemaal oplijsten zou me te ver leiden, maar er is duidelijk voor elk wat wils. Gaande van een marathon over een grootse Edvard Munch-expo deze zomer en een lichtkunstfestival: je vindt in dit programma zeker iets wat jou aanspreekt.