In de nieuwe docureeks ‘Het nieuwe IJzeren Gordijn’ verkent conflictjournalist Rudi Vranckx het intrigerende grensgebied tussen Rusland en de rest van Europa. In vier afleveringen reist hij van het Hoge Noorden tot in de Kaukasus en ontmoet hij mensen die vandaag leven met Rusland als buur, in de schaduw van een nieuw IJzeren Gordijn.
De Russische invasie in Oekraïne veroorzaakte twee jaar geleden een wereldwijde schokgolf. Er was opnieuw oorlog in Europa. Meteen tekende zich ook een diepe kloof af tussen het Rusland van Vladimir Poetin en de rest van het continent. Een nieuw IJzeren Gordijn. Maar de confrontatie met Rusland heeft ook oude wonden opengereten, vooral in de landen die vroeger achter het oude IJzeren Gordijn lagen.
Hoe is het om met Rusland als buur te leven?
“Er heerst veel angst; angst die overigens historisch gegroeid is, maar die nu overal veel acuter is geworden, zeker in landen als Finland, de Baltische staten, Moldavië en Georgië. Die angst leeft er op een manier die wij ons in West-Europa niet kunnen voorstellen. Dat gevoel van die Russische beer naast de deur, die Russische schaduw die altijd over hen hangt, zit veel dieper dan bij ons, en is nu ook tot mij beter doorgedrongen. In de Baltische staten hebben mensen nog herinneringen aan de overheersing van de Sovjet-Unie, aan landgenoten die destijds naar de goelags zijn afgevoerd. Waar jonge kinderen bij ons naar de scouts gaan, worden ze in Finland en Polen al vroeg lid van jeugdverenigingen die in de bossen aan survivaltraining doen. Het besef van het gevaar is daar, zeker sinds de inval in Oekraïne, heel groot. Want in landen als Polen, Moldavië en Georgië weten ze dat als Oekraïne niet standhoudt, dat zij de volgende kunnen zijn.”
“De tocht was er eentje door een voor mij vrij onbekende wereld”
Wat kunnen wij in België leren van die landen?
“Wat wij moeten beseffen, is dat dit geen ver-van-ons-bed-show is. Voor heel wat mensen in Europa is het gevaar tot in de achtertuin opgerukt. We zijn in een nieuwe wereld terechtgekomen. En we mogen niet naïef zijn. Tegelijkertijd moeten we ook niet bang zijn; angst is een slechte raadgever. Maar het zijn wel degelijk onzekere tijden.”
Bestaat er volgens jou überhaupt een kans dat Rusland een land als Finland of Litouwen binnenvalt?
“Ik kan me dat moeilijk inbeelden. Rusland weegt als militaire en economische macht veel minder dan de NAVO. Rusland zal daarom niet direct een lid van de NAVO aanvallen. Maar in de rafelrand van Europa zijn er wel landen die gevaar lopen. Georgië en Moldavië zijn geen lid van de NAVO. In Georgië zijn de Russen in 2006 al eens binnengevallen. In de Baltische staten is een kwart tot een derde van de bevolking van Russische origine. Daar bestaat de vrees dat Rusland de overheid gaat ondermijnen en een soort hybride oorlog gaat uitvechten.”
Je hebt voor deze reeks een enorme reis gemaakt, van het Hoge Noorden tot de Kaukasus. Hoe bekend was je met dat nieuwe IJzeren Gordijn?
“Die tocht was er eentje door een voor mij vrij onbekende wereld. Het was tegelijkertijd een tocht door de geschiedenis. Een ontdekkingsreis door een stuk van ons verleden dat we niet meer kennen. Ik heb geschiedenis gestudeerd, dat maakte deze tocht voor mij enorm fascinerend. Al die landen tegen de Russische grens hebben me intens en extreem aangenaam verrast. Ik ben in adembenemend mooie gebieden geweest, maar heb in Transnistrië ook langs Russische tanks moeten glippen. Een eyeopener was het.”
‘Het nieuwe IJzeren Gordijn’, elke woensdag om 21.20 uur op VRT Canvas.
