Ontbijtbabbel met tv-maker Martin Heylen: “Plots liepen de tranen over mijn wangen”

Toen Martin Heylen eerder bij toeval een passagierslijst van de Red Star Line in handen kreeg, kwam hij een onbekende familietak met tientallen Amerikaanse bloedverwanten op het spoor. Het sein voor de bekende tv-maker om in actie te schieten en de meest persoonlijke docureeks uit zijn carrière te maken. “Ik heb me bijzonder kwetsbaar opgesteld. Ik moest nu wel.”

Martins ogen fonkelen en dat heeft weinig – misschien een heel klein beetje – te maken met de uitstekende koffiekoeken die ik voor hem heb meegebracht. Martins ogen fonkelen omdat hij eindelijk over zijn nieuwe reeks mag praten. Die heet Uncle Martin , een persoonlijke queeste naar familieleden waarvan hij tot voor kort niet eens wist dat ze bestonden. Het resultaat is een pakkend reisverhaal door Amerika, eentje vol prachtige ontmoetingen, momenten van geluk, maar ook hartzeer en duistere familiegeheimen.

Als ik het goed begrijp, is dit programma er geheel per toeval gekomen.

“Klopt. In 2020 was het exact 100 jaar geleden dat mijn familie emigreerde naar de Verenigde Staten en ik kreeg de vraag van Red Star Line om een familiedag te modereren. Er volgde wat correspondentie heen en weer, en plots vond ik een passagierslijst in mijn mailbox met daarop de namen van mijn grootouders, mijn vader en zijn zus. Ik kreeg toen voor het eerst de datum te zien waarop ze waren vertrokken: 17 maart 1920. Maar er stond nog wat interessants in die lijst, een bepaalde naam. Het bleek om de broer van mijn grootmoeder te gaan, terwijl ik niet eens wist dat zij broers of zussen had. Ik ben meteen op onderzoek gegaan om een stamboom samen te stellen. Daaruit bleek dat mijn grootmoeder niet één maar wel drie broers en nog een zus had die destijds allemaal naar de Verenigde Staten zijn verkast. Mijn grootouders zijn acht jaar later naar België teruggekeerd, maar de broers en zus zijn daar gebleven. Ik had dus altijd gedacht dat ik een piepkleine familie had, ineens merkte ik dat er wel honderden familieleden waren waar ik nog nooit van gehoord had.”

Is het niet zonde dat je deze reeks niet wat eerder hebt kunnen maken? Er komen familieleden aan bod die misschien niet meer zo lang te leven hebben.

“Elke draaidag in Amerika heb ik vervloekt dat ik hier niet dertig jaar eerder aan ben begonnen. Mijn vader is namelijk dertig jaar geleden gestorven. Dus absoluut zonde.”

Dit is ongetwijfeld je meest persoonlijke reeks ooit. Heb je getwijfeld om in je eigen familiegeschiedenis te duiken?

“Ik heb lang getwijfeld of ik bepaalde dingen moest laten zien. Het gaat toch over mijn eigen familie. En over mijn familie ben ik altijd discreet geweest. Maar uiteraard wisten die mensen dat ik daar met een cameraploeg zou staan. Dus daar kon ik wel mee leven. Maar dat ik mezelf daar zo verloor, of beter gezegd: dat ik mijn journalistiek pantser losliet, dat was nieuw voor mij. Ik wist op voorhand dat ik me emotioneel moest smijten, ik wilde niet die afstandelijke reporter blijven. Op een gegeven moment, op het einde van de eerste aflevering, spreek ik over mijn vader, voor wie ik eigenlijk nooit een traan heb gelaten, maar plots liepen ze over mijn wangen. Ik besefte toen dat er een groot verschil was tussen mijn vorige tv-programma’s en deze heel persoonlijke zoektocht. Ik heb me heel kwetsbaar opgesteld, en daar moet je altijd mee oppassen in deze harde wereld. Maar nu kon het me niks schelen.”

Is dit dan ook het meest waardevolle dat je ooit gemaakt hebt?

“Goh, ik vind bepaalde portretten die ik gemaakt heb minstens even waardevol, maar dit heeft me wel het meest aangegrepen. Hoewel ik in het verleden nog al ontroerd ben vertrokken bij mensen thuis. Maar nu zat ik soms echt te snikken in de auto. Ik heb ook nog nooit zoveel nachtmerries gehad op reis. Ik heb een heftige jeugd gehad en veel van die dingen uit het verleden zijn teruggekeerd. Therapeuten zullen daar vast wel een uitleg voor hebben.”

Je hebt voor je programma’s de hele wereld rondgereisd. Is reizen een verslaving?

“Ontdekken is een verslaving, onthechten ook. Ik voelde het in Amerika toen ik in mijn huurauto stapte en hem voelde optrekken: dat ‘on the road’-gevoel is heerlijk. Ik heb daar zo van genoten dat ik besefte dat ik dit nog wilde doen. Vraag me niet om over een maand weer te vertrekken, maar die hunkering naar de wereld is sterker dan mezelf. Bovendien ben ik verslaafd aan navertellen. Het onderweg zijn naar nergens en dat in een verhaal, tv-reeks of boek gieten. Als ik nu een papier zou kunnen ondertekenen waarin staat dat ik dat voor de rest van mijn leven mag doen, twijfel ik geen seconde.”

Dus we zien je binnenkort weer in de uithoeken van de wereld?

“Dat nu ook weer niet. Een ware reiziger deinst er niet voor terug om zijn behoefte te doen in de bosjes en tussen de insecten en doornen zijn broek naar beneden te trekken. Dat heb ik gedaan, maar zo hoeft het nu niet meer. Met ouder te worden is er toch een nood aan comfort ontstaan. Ik heb alle ziektes gehad die je op reis kunt krijgen en ik kan je vertellen: ik wil ze niet meer .”

Je hebt een bijzondere loopbaan al achter de rug. Blik je wel eens terug?

“Nee, niet vaak. Ik ben wel trots op wat ik heb gemaakt, maar ik wentel me niet graag in nostalgie. Ik geef af en toe een voordracht, over Siberië bijvoorbeeld, en trek de mensen dan mee in mijn ervaringen. Daar ben ik heel fier op, maar tegelijkertijd zit ik met een wee gevoel in mijn maag, omdat die tijden voorbij zijn. Dat zijn dingen die je nooit meer kunt meemaken. Dat is net zoals foto’s van kleine kinderen, die blijven niet klein en die momenten komen nooit meer terug. Het leven moet nu geleefd worden, niet in het verleden. Op mijn graf mag staan: blijf hier niet te lang staan, leef! ”

‘Uncle Martin’, elke dinsdagavond om 20.40 uur op Eén.