Voormalig premier Guy Verhofstadt (Open VLD) is nog altijd het liberale boegbeeld in het Europees parlement: “Ik ben nog niet klaar voor mijn memoires”

Onze krant bestaat twintig jaar. Hoe zou het nog zijn met de premier van toen, Guy Verhofstadt? Uitstekend, zo blijkt. Nog altijd gepassioneerd door politiek. Enthousiast over de toekomstconferentie die hij mee mag leiden. Net gevaccineerd ook. En eigenaar van een afgetraind lichaam, met dank aan corona. De vurige Gentenaar vertelt honderduit anekdotes over Franse hespen en Russische drinkebroers. Als het vaccinbeleid op tafel komt, is het liberale boegbeeld vlijmscherp.

Het is een goedgemutste Guy Verhofstadt die de deuren van zijn kantoor in het Europees parlement openzet voor onze krant. Hij heeft net zijn vaccin gekregen, zegt hij. Omdat hij tot de 65-plussers behoort. Dat was even een confrontatie met zichzelf, bekent hij wel. Aan de lange muur hangt een Rik Daems. Een kleurrijk schilderij van zijn liberale generatiegenoot. Dat zijn schilderijen beter zijn dan zijn wijn, knipoog ik. Verhofstadt schatert het uit. “Het was Rik zelf die eens geblinddoekt op televisie zijn eigen wijn proefde. Bocht , zei hij.”

De gewezen premier, zelf ook een wijnfanaat, is al twaalf jaar het liberale boegbeeld in het halfrond aan het Luxemburgplein. Hij heeft maandenlang de media gemeden omdat er verwikkelingen waren over de postjes voor de conferentie over de toekomst van de Europese Unie. Vandaag zijn die van de baan. En dus kan hij voluit praten. Of hij op zondagochtend naar de bakker snelt om onze krant, wil ik eerst weten. “Neen, ik heb een andere traditie. Ik ga elke zondagochtend fietsen. Covid heeft mij toegelaten om het trainingsritme op te drijven. Ziet u het niet? Veel mensen zijn verdikt, ik ben vermagerd. ( lacht ) Ik doe elke zondag een toer van 77 kilometer. Ik heb een fietsvriend en af en toe fietst ook mijn zoon mee. Dat zijn fijne momenten. Het gebeurt wel dat nadien de pistolets en uw krant klaarliggen.”

Wat doet deze coronacrisis met u?

Het weegt ook op mij. Het duurt veel te lang. Al zijn er ook opportuniteiten. Ik fiets beter dan voordien en ik ben zelfs aan het koken geslagen. Ik doe dat samen met mijn vrouw. Er is wel nog discussie over mijn aanleg. ( lacht ) Weet u wat ik vooral mis? De convivialiteit, de gezelligheid van het leven. Een vergadering op restaurant bijvoorbeeld. Ik heb als premier nooit een groot akkoord gesloten zonder lekker eten op tafel.

U was gekend voor die exquise diners.

Dat motiveert mensen. ( enthousiast ) Eén akkoord zal ik nooit vergeten: de staatshervorming met paars-groen. We zaten in de Lambermont ( de ambtswoning van de premier, red ). Ik kwam net terug van een Europese top in Biarritz, waar ik een grote jambon de Bayonne had meegekregen. Zo’n beest ( zwaait breed met de armen ). Het zat in een houten kist. Ik heb dat op onze tafel laten zetten met wat sla en brood. Gegeten dat die ministers hebben. Om drie uur ’s nachts was het akkoord klaar. De jambon was op. ( lacht ) Het culinaire is een essentieel deel van onderhandelingen, vind ik. Dat creëert een goede sfeer. Dat mis ik heel erg.

Veel jongeren komen op straat in Gent. Wat denkt u daarvan?

Ik begrijp dat die gasten het beu zijn. Ik kan me zelfs niet voorstellen hoe ik zou reageren als achttienjarige. Weet u wat mijn vrees is? Dat deze situatie nieuwe gewoonten creëert voor de politiek. Vandaag kunnen we niet anders dan strenge maatregelen nemen. Dat begrijp ik. Maar het moet uitzonderlijk blijven. Het kan verleidelijk zijn voor politici om later, in andere situaties, ook naar deze instrumenten te grijpen. Dat is een gevaar.

U bedoelt de avondklok?

Dat is één voorbeeld. Of het vaccinatiecertificaat van de Europese Commissie. Zoiets kan een inbreuk op onze privacy worden. Voor je het weet, wordt dat gebruikt voor sociale controle zoals de Chinezen doen. Al die maatregelen moeten afgevoerd worden van zodra de sanitaire toestand het toelaat. Ik ben daarom voorstander van een pandemiewet die misbruiken moet vermijden.

U mag intussen voorzitter spelen van de Toekomstconferentie.

( afgemeten ) Dat wordt belangrijk, hoor. En het komt op een goed moment. Europa is nodig, maar dít Europa toont manifeste zwakheden. De vaccinatiestrategie is het beste voorbeeld. Dat is een fiasco. We zullen burgers aan het woord laten, debatten organiseren, een sociaal platform lanceren, noem maar op. Dat moet uitmonden in een lijst aanbevelingen én een tekst over de toekomst van Europa.

Een nieuw verdrag?

Dat is niet uitgesloten. Dat kan. Maar dat is niet de insteek.

Is dit een goed moment? De frustratie van burgers over het vaccinatiebeleid kan voor een vertekend beeld zorgen.

Het is góed dat er kritische vragen gesteld worden. Ik doe dat ook. Ik krijg soms het verwijt dat ik het vertrouwen in Europa ondermijn met mijn kritiek. Ik geloof dat niet. De pandemie heeft opnieuw de fundamentele zwakheden van de Unie blootgelegd. Wij zijn geen échte unie. Behalve het EMA, het Europees Geneesmiddelenagentschap, voeren we geen gezamenlijk gezondheidsbeleid. We betalen daar de prijs voor.

Waarom zou dat beter zijn?

( fel ) De Britten en de Amerikanen hebben één agentschap, waar sterke specialisten werken, voor de aankoop van vaccins. Wij niet. Dat is de zwakte van Europa in deze crisis. Onze contracten zijn niet goed onderhandeld. Allez, wat had daarin moeten staan? Dat een Europese producent eerst x-aantal dosissen aan Europa moet leveren. Pas daarna kan er gesproken worden over export. En dat moet afgedwongen worden. De Amerikanen en de Britten hebben die strenge bepalingen wél laten opnemen in hun contracten. Dat is waarom zij sneller kunnen vaccineren.

Waren dat dan sukkelaars die de Europese contracten onderhandelden?

Daar geef ik beter geen antwoord op, zeker? ( grijnst ) Wist u trouwens dat elk Europees contract nog eens wordt opgedeeld in 27 nationale contracten? Dat maakt het voor de farma makkelijker om verplichtingen niet na te komen. ( fel ) De reactie van de Commissie komt veel te laat. Ik heb maanden geleden al gewaarschuwd. Ze had toen al de contracten moeten aanpassen. Extra productiecapaciteit voorzien is nu nog de enige oplossing. En ervoor zorgen dat de extra vaccins in Europa blijven.

Europa zou 200 miljoen dosissen van Pfizer hebben afgewezen om politieke redenen, zeiden insiders eind december in Der Spiegel, een gezaghebbend Duits tijdschrift. Is dat denkbaar?

( kort ) Dat verhaal ken ik niet.

De Franse president Macron, een vriend van u, wou wachten op het Franse vaccin van Sanofi. Ik noem dat wraakroepend.

Ik weet niet of dat waar is. Er doen veel verhalen de ronde. ( op dreef ) Europa is een fantastisch idee, maar moet hervormd worden. Ook het principe van unanimiteit is een probleem. Eén land kan alles blokkeren. We hebben dat onlangs meegemaakt met Oostenrijk en met Cyprus. Ik word gek van die verhalen. Ik wil die aanpakken. Ik zal meer zeggen: déze Unie zal het einde van de eeuw niet halen. We móeten fundamenteel hervormen. Het is daarom dat de conferentie zo belangrijk wordt. Dat moet Europa een spiegel voorhouden en zorgen voor een nieuwe toekomstvisie.

“De conferentie wordt een oefening in luchtfietsen, een dure pr-operatie om het imago op te poetsen”, schrijft Rik Van Cauwelaert in De Tijd.

( grijnst ) Het tegendeel zou mij verwonderen van Van Cauwelaert. Laat dat maar de verwachting zijn. We zullen in 2023 de analyse maken.

U hebt het zelf een bureaucratisch circus genoemd. Waarom wou u toch één van de voorzitters worden?

Omdat we eindelijk een akkoord hebben dat een vlotte werking garandeert. Dat was mijn grootste vrees.

Er komen zes voorzitters en wat nog allemaal. Dat ruikt toch naar postjespakkerij?

Het beeld is niet mooi, dat klopt. Maar het is de eerste keer dat de drie instellingen, de Commissie, de Raad en het parlement, zoiets organiseren. Dat speelt mee.

De Britse premier Boris Johnson lacht intussen in zijn vuistje. Was de Brexit dan toch een goede zaak?

Ik zou niet te hard lachen als ik hem was. Hij heeft misschien goede onderhandelaars voor contracten, maar door de Brexit ziet hij zijn export naar Europa ineenzakken. De Brexit is geen goede zaak, voor niemand. Ik denk trouwens nog altijd dat er binnenkort een jonge generatie zal opstaan die weer aansluiting wil.

Verliest u nooit uw geloof in de Unie?

Niet in het idee, neen. De Europese landen kunnen niet overeind blijven in een wereld die gedomineerd wordt door grote rijken zoals China, India, Rusland en de Verenigde Staten. Dat is mijn diepste overtuiging. Onze belangen kunnen alleen verdedigd worden door een sterk Europees blok, niet door een los samenraapsel. We zien dat in deze crisis, maar ook in de migratiecrisis en de financiële crisis. Let wel: er is ook positief nieuws in deze crisis. Europa reageert goed op de economische uitval. Er is een steunpakket van 750 miljard euro. Voor het eerst worden er obligaties uitgegeven op de wereldmarkt. Bovendien komen er eigen inkomsten zoals een CO²-taks aan de buitengrens en een digitaks voor bedrijven zoals Amazon en Google. Dat komt dus niet op de nek van de burger.

Moet Spoetnik V, het Russische vaccin, een eerlijke kans krijgen?

Ja. Het EMA zal dat vaccin beoordelen en dat advies moet gevolgd worden. Ik vind trouwens dat het EMA sneller moet werken in deze crisis. Als het Amerikaanse agentschap een vaccin goedkeurt, waarom dan nog wachten? En omgekeerd. We mogen elkaar vertrouwen. ( denkt na ) Maar als uw vraag is of Spoetnik voorwerp mag zijn van een politiek spel, dan zeg ik néén. Dat Poetin geen goede relaties met Europa wil, mag niet meespelen in deze.

U mag Rusland niet meer binnen, zeker?

Neen. Al enkele jaren niet. ( grijnst )

En zeggen dat u ooit uitgenodigd bent in de datsja van Poetin, zijn buitenverblijf.

( knikt ) Ik ben als premier meerdere keren uitgenodigd. Hij was toen nog pro-Europa. De laatste keer was in 2006. Dat was inderdaad in zijn datsja. Ik ben daar als vriend binnengekomen en als vijand buitengegaan. ( lacht ) Dat was aanvankelijk heel gezellig. Hij toonde mij zijn paarden, zijn pony, alles. Hij woonde daar, hé. We zaten eigenlijk in zijn living om te vergaderen. Maar toen ik de moord op journaliste Anna Politkovskaja aankaartte, sloeg de stemming helemaal om.

Was een vergadering met Poetin ook met culinaire delicatessen? Of met wodka?

Dat weet ik niet meer. Ik denk het niet. Let op: ik heb véél wodka gedronken in Rusland. Ik was een regelmatige bezoeker. Ik ben daar bevriend met verschillende oppositieleiders. Als je met die mensen vergadert, is dat altijd met wodka. Ik was in 2012 op het Poesjkinplein in Moskou, toen daar geprotesteerd werd tegen Poetin. Eerst werd de revolutie uitgeroepen, daarna werd er wodka gedronken. Die kunnen er wat van, hoor. Na een halfuur was ik uitgeteld. ( lacht ) Ik denk soms dat ik kan drinken, maar tegen gasten als Nemtsov, Ryzhkov en Navalny kan ik niet op. ( weer ernstig ) De omslag van Poetin is trouwens opmerkelijk. Vandaag zijn alleen de Europese rechtsextremisten welkom in zijn datsja .

Bent u soms nostalgisch naar het premierschap?

Neen. Ik heb dat ontzettend graag gedaan. Met veel liefde. Ik heb alleen goede herinneringen. Maar ik spreek niet meer over de Belgische politiek. Of toch niet in het openbaar. Aan de zijlijn staan roepen, is ongepast voor een gewezen premier, vind ik. Ik heb mij altijd beperkt tot Europa, tot datgene waarmee ik bezig ben. En ik hou dat al dertien jaar vol.

Ziet u gelijkenissen tussen uw paars-groene regering en die van Alexander De Croo?

Vuile vraag. ( lacht luid ) Als ik die beantwoord, dan zondig ik tegen mijn principes. Ik herhaal: ik wil geen schoonmoeder spelen. Er zijn al genoeg gewezen politici die dat doen.

En uw memoires, denkt u daaraan? U hebt veel verhalen te vertellen.

Ja, soms wel. Veel mensen vragen daarnaar. Maar ik voel me nog niet klaar om die te schrijven. Eerst de conferentie, daarna zien we wel.

Zal u stoppen met politiek in 2024?

Ja, dit is mijn laatste mandaat. Ik zal dan 71 jaar zijn, hè. Dat is een ouwe mens. Wie weet ben ik dan wél klaar voor mijn memoires? Maar nu zit ik nog niet in die mindset . Integendeel. ( enthousiast ) De nood aan een sterke toekomstvisie voor Europa is nodig. Wij zullen die afleveren.

Waar ziet u uzelf over twintig jaar?

Oei, dat weet ik niet. Ik hoop dat ik af en toe nog eens op mijn fiets geraak, misschien met wat elektrische ondersteuning. En grootvader: dat zou ik ook graag zijn. Dan kan ik verhalen vertellen aan mijn kleinkinderen. Dat mag u opschrijven. Mijn kinderen mogen het zien als een lichte hint. ( lacht )