Roberto Martinez blikt terug een bewogen sportjaar: “Onderscheid tussen slechte en goede coaching is moeilijk”

“Voetbal is mijn job, natuurlijk, maar ik volg toch zoveel mogelijk de andere sporten. Wielrennen voorop. Maar ook van de Olympische Spelen wilde ik zoveel mogelijk zien.” Daarom: wat heeft de coach van de Rode Duivels onthouden van het sportjaar 2021, gekenmerkt door de Olympische Spelen van de Red Lions, Nafi en Nina, door een schandaal in het vrouwenvolleybal en door teleurstellende Rode Duivels ? “En toch krijgen de Duivels een 10 op 10.”

“Eerlijk: ik zat tijdens de Spelen meer te supporteren voor de Belgische deelnemers dan voor de Spaanse”, opent Martinez, 48 jaar, sedert augustus 2016 coach van de Rode Duivels. “Ik had bij momenten echt vlinders in de buik van opwinding. Net zoals elke Belg, zeker?”

Met drie gouden, één zilveren en drie bronzen medailles was België op de Spelen wel minder succesvol dan Spanje, 17 medailles. Het zou ons land ontbreken aan een echte topsportcultuur en een financieel topsportbeleid.

“Ik vind een vergelijking met andere landen altijd interessant, hoe men elders inzake sportbeleid te werk gaat. Weet je, ik maakte van dichtbij de Spelen van ’92 in Barcelona mee. Die gingen gepaard met enorme investeringen, die dan ook werden vertaald in 22 medailles. En dat kreeg opvolging. Ik kan alleen maar zeggen dat men altijd moet proberen topsporters in de best mogelijke omstandigheden te laten werken, pas dan mag je de beste resultaten verwachten. Als je betere faciliteiten kan voorleggen dan jouw concurrenten heb je altijd een grotere kans beter te presteren.”

Die vlinders, die had Martinez het meest toen de Belgische hockeyploeg in Tokio goud haalde. Voor hem de sportprestatie van het jaar.

“Ik volg de Red Lions al van de spelen in Rio, waar ze zilver haalden. Ik zei het al eerder: ik bewonder vooral de manier waarop ze in Tokio telkens het veld opkwamen. Ze straalden het uit: we are unbeatable. Waarbij het team duidelijk sterker is dan de optelsom van de individuele talenten. Ik denk dat dat gevoel al in de kleedkamer groeit: het besef dat ze op àlles wat kan gebeuren een antwoord hebben. Totally control , alle vertrouwen… Kon je ook merken aan hun body language , zo belangrijk in teamsport. Het mooiste voorbeeld waren de shoot-outs in de finale tegen Australië (omwille van een lichte fout van doelman Vanasch die de strafschop van Whetton had gered, moest de strafschop worden hernomen, maar opnieuw redde The Wall, red.) Impressionant.”

Ook Nina Derwael en Nafi Thiam wonnen in Tokio voor België goud. We hebben het nu over individuele sporten…

Martinez, enthousiast: “ Great performances! Ik zag Nafi Thiam live aan het werk op de Memorial Vandamme. She was very impressive. En ik ontmoette ook al Nina Derwael. We hadden een leuke babbel, ze heeft een hele mooie lach. Een fantastische vrouw, ik denk dat ze nog van succes naar succes zal wandelen. Misschien zelfs in Dancing with the Stars , ik heb dat programma toch al even gezien (lacht). Weet je wat ik ook zo impressionant aan haar vind: vier jaar keihard gewerkt, op elk detail, voor die 30 seconden in Tokio. Ik bewonder danig zo’n inzet. Maar het is een sport waarin alles controleerbaar is, waarin perfectie niet onmogelijk is. Dat is niet het geval in voetbal waarin je altijd in een omgeving komt waarin plots alles kan veranderen en je met je voeten moet antwoorden. En, het grootste verschil, als je op de Spelen de beste bent zal je ook winnen, in voetbal is dat toch niet altijd het geval. Maar tegelijk is dat ook waarom we allemaal zo van die sport houden.”

Wout van Aert, zilver in de olympische wegrit, krijgt evenveel bewondering.

“Vraag me nu niet wie dit jaar de Tour de France won (Tadej Pogacar, red.) , van zo dichtbij volg ik het nu ook weer niet, maar ik ben in het wielrennen wel een fan van Wout van Aert. Een heel compleet renner vooral. Dan zijn zo’n complete voetballers eerder uitzonderlijk. Je hebt eigenlijk twee types voetballers. Het ene type is specialized , heeft uitzonderlijke kwaliteiten voor een specifieke onderdeel. Het beste voorbeeld is Jérémy Doku: een uitzonderlijk talent voor één tegen één situaties. Haal je hem uit die situaties hoort hij niét tot de allerbesten. Voor het andere type voetballer, de meer complete, maakt de situatie niet zoveel uit. De Bruyne is zo’n type, die mag je op elke positie in elke situatie neerzetten.”

Dat dan weer Remco Evenepoel, bij de jeugd van Anderlecht een voetbaltopper, een wielerfenomeen is geworden vindt hij ook hoogst bewonderenswaardig.

“Ik hoorde al van mensen die hem als voetballer kenden dat Remco écht heel goed was, dat hij evengoed had kunnen kiezen voor een carrière als profvoetballer. Hij is een voorbeeld hoe je met het juiste karakter en de juiste coördinatie heel goed kan zijn in verschillende sporten. Ik denk zelfs dat Remco met zijn mentaliteit misschien ooit Rode Duivel kon worden. Talent geeft je een bepaald niveau, de mentaliteit maakt je een topper. Dat verklaart waarom sommige supertalenten nooit zijn doorgebroken en andere, soms minder begaafde voetballers, wel.”

Hij is ervan overtuigd dat het coachen van individuele topsporters een heel andere job is dan het coachen van een team.

“Want Nafi, Nina… staan er op hét moment altijd alleen voor, een voetballer heeft altijd nog zijn ploegmaats rond zich. Dat is een compleet andere challenge. Jezelf vooruit pushen voor dat éné doel, voetballers hebben meerdere competities, en vier jaar lang is niet evident. Zelfs niet voor de grootste kampioenen. Je merkte dat ook aan het verhaal van de Amerikaanse turnster Simone Biles (de viervoudige olympisch kampioene van Rio ging in Tokio aan de mentale druk onderuit en haakte af, red.). Maar het is wel een goed teken dat die problematiek bespreekbaar wordt gemaakt. Tien, vijftien jaar geleden was het voor een topsporter not done te klagen over teveel druk. Zwaktes tonen was verboden. Je moest áltijd stérk zijn. Intussen is er veel meer aandacht voor mentale gezondheid, hoe om te gaan met hoge druk. Al zat de sporter niet in de beste mentale conditie: doorgaan en that’s it … Nu is men daar veel opener over dan vroeger en zijn er de inzichten dat professionals en mental coaches kunnen helpen. Wat overigens niet alleen geldt voor de sportwereld maar ook voor de hele maatschappij.”

En geldt dat ook voor coaches? Na de nochtans verdienstelijke Spelen met de Belgian Cats die in de kwartfinales strandden, landde basketbalcoach Philippe Mestdagh in een burn-out. Of het voor Martinez, altijd stralend, nooit teveel wordt?

“Neen. En dat heeft zijn reden. Ik kijk nooit achterom, altijd vooruit. In de sport, in onze job, moet je wel lessen trekken uit wat verkeerd ging, maar dan moet je daarmee zo snel mogelijk toekomstgericht mee aan de slag. Als je blijft steken in nederlagen of ontgoochelingen volgen er negativiteit en/of beschuldigingen en raak je in een kluwen. Een coach is in eerste instantie verantwoordelijk voor de next game . Moet denken: we kunnen altijd verbeteren. En: next day is a good day.”

In 2020 was er al het turnschandaal waarin het nationaal coachduo Marjorie Heuls en Yves Kieffer werd beticht van vernederingen, intimidaties, bodyshaming,… en begin december 2021 kreeg Gert Vande Broek, bondscoach van de nationale vrouwenploeg volleybal dezelfde verwijten van ex-speelsters van de Yellow Tigers. Daar moet Martinez, aureool van eeuwige positivist, ook een mening over hebben.

“Het zijn specifieke dossiers waar ik niet alle toegang tot heb. Het is natuurlijk zo dat er tussen atleten en coach altijd een bepaalde code is die het team moet leiden naar de beste resultaten. Om het beste te halen uit de individuen. Een code die van bij het begin wordt vastgelegd. En die codes zijn altijd verschillend, waarbij het onderscheid tussen right en wrong soms moeilijk is. Het probleem ontstaat als de atleet niet of niet langer akkoord is met de aanpak van de coach of als die niet beantwoordt aan de verwachtingen van de speelsters of spelers. Veel heeft ook te maken met de emoties die ontstaan in de drang naar prestaties. En welke emoties geaccepteerd worden. Alleen, zijn we allen human beings met emoties, het mag niet zo persoonlijk worden dat het schelden wordt, daar kan ik mij nooit in vinden. Ik geloof daar ook niet in, ik geloof in het positief stimuleren.”

Nu komt het bruggetje van de Spelen naar de Rode Duivels. België strandde in Tokio ook niet minder dan zeven keer op de vierde plaats. Net niet. Bijna net zoals de Rode Duivels onder Martinez: halve finale op WK 2018 en in 2021 uitgeschakeld in kwartfinale van het EK 2020. Hij zei eerder dat de Belgische voetballiefhebbers en -pers te veeleisend is.

“Ik denk dat men zich iets meer moet bewust zijn van wat mogelijk is, in verhouding tot de andere landen. Waarom winnen landen als China of Amerika op de Spelen het meest medailles? Je moet de prestaties ook altijd afwegen aan de tegenstanders. En ook in rekening houden hoe consistent je presteert. Als je 3 jaar de nummer 1 bent op de FIFA-ranking heb je het op alle vlakken goed gedaan. Alleen misten we op het WK tegen Frankrijk en op het EK tegen Italië, twee van de beste ploegen ter wereld, dat extra.”

Zo positief is hij dus, zelfs na de opnieuw teleurstellende Final Four van de Nations League in oktober 2021 waar de Belgen vierde en laatste eindigden. Sterker: de Rode Duivels krijgen voor het hele jaar 2021, EK en Nations League, van hun baas een 10 op 10.

“Want ik meet nooit op basis van resultaten maar op basis van commitment . Van inzet. Dan lagen de verwachtingen misschien wel hoger, ik zag het hele jaar een ongelooflijke inzet. Hoe ze wilden presteren, hoe de ervaren spelers de jongeren wilden helpen, hen uitlegden wat het betekent de nummer 1 te zijn in de wereld. Om even terug te gaan: sinds mijn aanstelling wonnen we van de 28 kwalificatiematchen 25 keer en verloren we geen enkele wedstrijd. Dan presteer je consistent en dat verdient dan voor mij in termen van inzet een 10. Natuurlijk willen we dat ook omzetten in een prijs, deze generatie verdient dat. Maar, afgezien van die inzet en afgezien van het resultaat was er afgelopen jaar ook het niveau dat we vaak bereikten. Sedert het WK in 2018 zijn we onmiskenbaar almaar verbeterd, met als hoogtepunt de eerste helft tegen Frankrijk in de halve finale van de Nations League. Volgens mij het beste voetbal dat we afgelopen vijf jaar al brachten. Waarop in de tweede helft alles misliep wat kon mislopen. In één match zat dus alles, allemaal informatie waar we verder mee kunnen met het oog op het WK in Qatar.”

Dan zitten we al in 2022, nog even: was nu Messi of Lewandowski de beste voetballer van 2021?

“Ik ben niet zo voor individuele onderscheidingen in een ploegsport als voetbal. Maar als ik moet kiezen: voor mij verdiende Kevin De Bruyne de Ballon d’Or. Een voorbeeld van een speler die afgelopen jaar door zijn blessures zowel bij Manchester City als bij de Duivels zichzelf heeft gepusht om zijn grenzen te verleggen. Met bovenop die goal tegen Denemarken bij zijn terugkeer.”

En nu nog even de Duivels en Qatar. Met alvast één hamvraag: hoeveel mogen we nog hopen op Eden Hazard?

“Eden zit in een onlogische situatie. Eden Hazard niet op een voetbalveld, dat klopt niet. Hij is een speler die het verschil kan maken en dat kan en mag hij nu niet. Op zijn best, zonder blessures, is hij één van de beste voetballers ter wereld. Heel België kan alleen maar hopen dat we zo gauw mogelijk opnieuw een Hazard zien die zich amuseert op een voetbalveld. Dan wordt het misschien wel zijn jaar.”

Of kan het ook het jaar van Charles De Ketelaere of Jérémy Doku worden? De lichting die Martinez nochtans wil klaarstomen voor 2023. Want hij leerde van coach Shane McLeod dat de Red Lions in Tokio goud wonnen… met de oudste ploeg van het tornooi.

“Ervaring is nodig. Om op het veld de juiste beslissingen te nemen. Ik wil echt wel jonge talenten integreren maar die zullen de hulp nodig hebben van de ervaren spelers. Het wordt dus een werk in twee richtingen: het WK en de toekomst. En dan heb ik het ook over de beloftenploeg die het zo goed doet en aan de U-21 en U-19. En dan denk ik ook aan spelers als Amadou Onana, Cisse Sandra… spelers die duidelijk progressie aan het maken zijn.”

Aan Qatar 2022 hangt ook nog een wel zeer kwalijk geurtje: bij de bouw van de WK-infrastructuur zouden bij de gastarbeiders al 6.500 slachtoffers zijn gevallen – al is volgens The Guardian niet bewezen dat die allen bij het WK betrokken waren – , een land dat homofoob is… Het statement van de Rode Duivels voor de WK-kwalificatiematch tegen Wit-Rusland – een shirt met Football Supports Change – was wel heel mager.

“De boodschap van de mensenrechtenorganisaties is onmiskenbaar, er is een probleem. En we moeten daarin ook onze verantwoordelijkheid nemen. Maar dan denk ik dat onze deelname in Qatar juist een heel goed platform is om de wereld te tonen wat er gaande is en de juiste boodschap te promoten.”

Tot slot: de persoonlijke wensen van de bondscoach voor 2022, deze week vertrokken op vakantie.

“Heel simpel. 1. Laten we a.u.b. in 2022 terugkeren naar een leven waarin iedereen weer dichter bij elkaar kan komen en bezig zijn met echt belangrijke zaken, terug naar een normaal leven. 2. Ik hoop ook dat ik een nog betere echtgenoot en vader wordt (lacht ). En, 3, ok, een succesvolle Wereldbeker.”